İsimlerine rağmen, pilot balinalar aslında balina değil, büyük yunuslardır. Kullanılan "pilot balina" tabiri, balina sürüsünün bir pilot veya lider tarafından yönetildiği eski bir düşünceden geliyor. Dünya çapında okyanuslarda bulunan iki tür var; uzun yüzgeçli pilot balina (Globicephala melas) ve kısa yüzgeçli pilot balina (G. macrorhynchus).
Pilot balinaların özellikleri
Ne bir balık (memeliler) ne de siyah renkli olmalarına rağmen, pilot balinalar ve katil balinalar topluca "karabalık" (blackfish) olarak bilinirler. İşte pilot balinalar hakkında bazı hızlı bilgiler:
- Bilimsel adı: Globicephala melas (uzun yüzgeçli pilot balina); G. macrorhynchus (kısa yüzgeçli pilot balina).
- Diğer adı: Blackfish (karabalık)
- Ayırt edici özellikler: Soluk çene çizgisi ve geriye dönük sırt yüzgeci ile koyu renkli büyük yunus
- Ortalama boyut: 5.5 – 6.5 m (dişi); 6.5 – 7.5 m (erkek)
- Beslenme: Etçil, çoğunlukla kalamarla beslenir
- Ömrü: 60 yıl (dişi); 45 yaş (erkek)
- Habitat: Dünya çapındaki okyanuslar
- Korunma durumu: En az endişe verici
- Şube: Kordalılar
- Takım: Çift Toynaklılar (Artiodactyla)
- Alt Takım: Balinalar (Cetacea)
- Familya: Yunusgiller (Delphinidae)
- İlginç gerçek: Kısa yüzgeçli pilot balinalar menopoz olan az sayıdaki memeli türden biridir
İki türe verilen ortak ad, göğüs yüzgecinin vücut uzunluğuna göreceli olarak oranını belirtir. Bununla birlikte, aynı pratik amaçları nedeniyle iki tür birbirine fazlasıyla benzer görünür. Öyle ki kafataslarını incelemeden pilot balina ile katil balinayı ayırt etmek zordur.
Pilot balina koyu kahverengi, gri ya da siyahtır. Gözünün üstünde soluk bir leke, göbek çizgileri, genital çizgiler ve çapa şeklindeki çene çizgisiyle tanınır. Balinanın sırt yüzgeci geriye doğru kıvrılır. Yüzgecin bilimsel adı, balinanın başının şişkin kavun biçiminde olmasından gelir.
Ortalama olarak, uzun yüzgeçli pilot balinalar kısa yüzgeçli pilot balinalardan daha büyük olma eğilimindedir. Her iki türde de erkekler dişilerden daha büyüktür. Yetişkin uzun yüzgeçli dişi pilot balinaların uzunluğu 6.5 m'ye ulaşırken, erkekler 7.5 m uzunluğunda olurlar. Kütleleri ortalama olarak dişilerde 1.300 kg, erkeklerde 2.300 kg'dır. Kısa yüzgeçli dişi pilot balinalar 5.5 m uzunluğa ulaşırken, erkekler 7.2 m uzunluğunda olur. Ortalamada uzun yüzgeçli balinalardan daha küçük olmasına rağmen, büyük kısa yüzgeçli bir erkek p3,200 kg ağırlığa ulaşabilir.
Pilot balinaların okyanuslardaki dağılımı
Pilot balinalar dünya genelinde tüm okyanuslarda yaşıyor. Ilıman denizlerde iki türün dağılımı bir miktar kesişir. Ancak uzun yüzgeçli pilot balinalar genellikle kısa yüzgeçli pilot balinalardan daha çok soğuk suyu tercih eder. Genellikle balinalar kıyı şeridinde yaşar ve kıta sahanlığı ile yamaçları tercih eder. Pilot balinaların çoğu göçebedir, ancak grupları kalıcı olarak Hawaii ve Kaliforniya kıyılarında yaşarlar.
Pilot balinaların beslenmesi ve yırtıcıları
Pilot balinalar, öncelikle kalamar avlayan etçillerdir. Ayrıca ahtapotları ve Atlantik morina balığı, derinsu mezgiti, ringa balığı ve uskumru gibi çeşitli balık türlerini de yerler. Derin dalış yapan bir avcı için alışılmadık derecede hızlı metabolizmaları vardır. Pilot balinalar avlarına saldırırken su üstüne sıçrar. Bu da su altında çok fazla zaman harcamak zorunda olmadan oksijen tasarrufu yapmalarına yardımcı olabilmektedir. Beslenmek için daldıklarında tipik olarak 10 dakika suyun altında kalırlar.
Pilot balinalar, büyük köpek balıkları tarafından avlanabilir, ancak insanlar başlıca avcılardır. Pilot balinalar balina biti, nematod (yuvarlak solucan) ve cestod (şerit solucan) tarafından enfekte edilerek hastalanabilir. Ayrıca diğer memelilerde görülen aynı bakteriyel ve viral enfeksiyonların çoğuna duyarlıdır.
Pilot balinalarının üremesi ve yaşam döngüsü
Çiftleşme mevsiminde daha büyük gruplar oluştursalar da, tipik bir sürüde 10 ila 100 üye vardır. Pilot balinalar, yavruların annelerinin sürüsü ile birlikte kaldığı kalıcı aile grupları oluşturur.
Kısa yüzgeçli dişiler 9 yaşında, erkekler ise 13 ila 16 yaş arasında çiftleşme olgunluğuna ulaşmaktadır. Uzun yüzgeçli dişiler 8 yaş civarında olgunlaşırken, erkekler 12 yaş civarında olgunlaşmaktadır. Erkekler, genellikle ilkbahar veya yaz aylarında çiftleşme için başka bir sürüyü ziyaret eder. Pilot balinalar sadece üç ila beş yılda bir yavrular. Gebelik uzun yüzgeçli pilot balinalar için 16 ay ve kısa yüzgeçli pilot balinalar için 15 aydır. Uzun yüzgeçli dişi pilot balinalar menopoza uğrar. 30 yaşından sonra yavrulamayı bıraksalar da, yaklaşık 50 yaşına kadar süt üretirler (laktasyon) yaparlar. Her iki tür için de yaşam süresi erkekler için yaklaşık 45 yıl, dişiler için ise 60 yıldır.
Pilot balina neden karaya vuruyor?
Pilot balinalar kendilerini sıklıkla sahil karalarına vururlar. Karaya vuran pilot balinaların çoğunun hastalıklı olduğuna inanılmaktadır, ancak bu davranışın kesin nedenleri hiçbir zaman tam olarak anlaşılmamıştır.
Kitleler halinde karaya vuran balinalar için iki popüler açıklama vardır. Birincisi, balinaların biyolojik sonarının (ekolokasyon) sık sık eğimli sularda hatalı okumalar vermesi görüşüdür. Bu yüzden kendilerini yanlışlıkla karaya çıkartırlar. Toplu ölümlerin diğer sebebi ise, oldukça sosyal olan balinaların karaya çıkan eşini takip etmesi ve aynı tuzağa düşmesidir. Mahsur balinalar, bazı durumlarda eşlerinin denize ulaştırılmasıyla kurtarılırlar. Eşlerinin tehlike çağrıları mahsur balinaları tekrar güvenli sulara sürekler.
Pilot balinalarının korunma durumu
IUCN, Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi hem G. macrorhynchus'u hem de G. melas'ı "en az endişe verici" olarak sınıflandırır. Pilot balinaların geniş dağılımından dolayı, sayılarını ve popülasyonlarının istikrarlı olup olmadığını tahmin etmek zordur. Her iki tür de benzer tehditlerle karşı karşıya. Kısa yüzgeçlilerin Japonya'da ve uzun yüzgeçlilerin Faroe Adaları ve Danimarka'ya bağlı Grönland'da avlanması, yavaş üreme hızı nedeniyle bu balinaların bolluğunu yakında azaltabilir. Bu avlanma pilot balina festivali olarak adlandırılsa da daha çok balina katliamı olarak görülür.
Büyük ölçekli karaya vurmalar her iki türün popülasyonunu etkiliyor. Pilot balinalar bazen hedef dış av olarak ölüyor. İnsanlar tarafından üretilen yüksek seslere ve organik toksinler ile ağır metallere karşı hassastırlar. Küresel iklim değişikliği pilot balinaları etkileyebilir, ancak etki şu anda tahmin edilememektedir.
