Benekli kartal vatozu (Aetobatus narinari), iri vatozların kartal vatozu ailesine ait kıkırdaklı bir balıktır. İsmini, kendine has beneklerinden, kuş gibi çırptığı kanatçıklarından ve bir kartalın gagasını veya ördek gagasını anımsatan çıkıntılı burnundan alıyor. Vatozlar çoğu zaman yalnız avlanır. Ancak bazen geniş gruplar şeklinde yüzebilirler. Görünümleri itibariyle su altının en etkileyici canlıları arasındalar. İsimlerini bir kartalın havada süzülmesi gibi suda yüzmelerinden alıyorlar. Öyleyse benekli kartal vatozu (spotted eagle ray) hakkında daha fazlasından bahsedelim.
Benekli Kartal Vatozu ve Özellikleri
- Bilimsel adı: Aetobatus narinari
- Diğer isimleri: Beyaz benekli kartal vatozu, ördek gagalı vatoz (duckbill), başlıklı vatoz (bonnet)
- Ayırt edici özellikleri: Uzun kuyruklu disk biçimi, beyaz benekli mavi veya siyah gövdesi, ördek gagasını anımsatan düz burnu
- Ortalama boyu: 5 metre uzunluk ve 3 metre kanat genişliği
- Beslenme: Etçil
- Ömrü: 25 yıla kadar
- Habitat: Dünya'daki sıcak kıyı suları, ancak modern sınıflandırma bunu Atlantik Okyanusu havzası ile sınırlar
- Korunma durumu: Nesli tükenmekte olan
- İlginç bilgi: Yeni doğan yavrular aynı ebeveynleri gibi görünür, çok daha küçük olmaları dışında
- Alem: Hayvanlar
- Şube: Chordata (Kordalılar)
- Sınıf: Chondrichthyes (Kıkırdaklı balıklar)
- Takım: Myliobatiformes (Keski solungaçlılar)
- Familya: Myliobatidae
Benekli kartal vatozunun disk şeklindeki gövdesi 5 metreye kadar uzayabiliyor ve 3 metreye kadar kanat açıklığına sahip olabiliyor. Ağırlığı ise 230 kilograma kadar çıkmaktadır. Bu vatoz türü düz "ördek gagasına" benzer burnu ile mavi veya siyah renkli olur. Üzerinde beyaz benekleri vardır. Karnının ön yarısının her iki yanında beş küçük solungaç yer alır. Her bireyin desenleri parmak izi gibi kendisine özgü. Ayrıca dişi, erkekten daha büyük olur ve kanat açıklığı 2,6 metreyi geçer.
Kuyruğu çok uzundur ve leğen yüzgeçlerinin hemen arkasında sayısı iki ila altı arasında değişen zehirli iğnelere sahiptir. Zehri yoğun acıya neden oluyor ve genellikle bakteriyel enfeksiyona yol açıyor. Deniz tabanının altına gizlenmiş avları geniş burunlardaki elektro duyusal delikler sayesinde algılıyorlar.
Benekli Kartal Vatozu'nun Dağılımı
Benekli kartal vatozları 2010'a kadar dünyadaki ılık kıyı sularında tespit ediliyordu. Bugün adı yalnızca Atlantik, Karayipler ve Meksika Körfezi'nde anılıyor. Hint-Batı Pasifik'te yaşayan popülasyon benekli kartal vatozu iken (Aetobatus ocellatus), tropikal Doğu Pasifik Okyanusu'ndaki grup Pasifik beyaz benekli kartal vatozu (Aetobatus narinari) adına sahiptir. Bu iki tür önceleri bir kabul edilirken artık genetik ve morfolojik açıdan farklı oldukları biliniyor. Yaralarını iyileştirmelerini sağlayan mercan resifleri ve korunaklı koylar benekli kartal vatozlarının yuvasıdır ancak derin okyanuslar boyunca çok uzak mesafelere göç edebilirler.
Yiyecek arayışı için göç etseler dahi mutlaka favori bölgelerine geri dönerler. Bazı benekli kartal vatozları göç dahi etmez ve tüm yaşamları boyunca aynı bölgede yaşarlar. Bu canlıların bazen 3 ila 15'li gruplar halinde yüzdükleri görülebiliyor. Hatta göç, avlanma ve avcıdan korunma zamanlarında birkaç yüz birey bir arada yüzüyor.
Benekli Kartal Vatozu Nasıl Besleniyor?
Benekli kartal vatozlarının beslenmesi yumuşakçalar, kabuklular, ahtapotlar ve küçük balıklardan oluşur. Dolayısıyla etçil avcılardır. Bu hayvanlar burunlarını kullanarak kumları kazar ve kumun altına gizlenebilen salyangoz gibi avları ortaya çıkarırlar. Sert kabukları açmak içinse güçlü çenelerinden ve zikzak şekilli dişlerinden yardım alıyorlar.
Benekli kartal vatozunun bu avlanma özelliği sıra dışıdır. Kumda saklanan yengeçleri, salyangozları ve diğer lezzetli atıştırmalıkları algılamak için okyanus dibinde süzülerek geniş burunlarını kullanırlar. Sert kabuklu bir ava rast gelirse kabuğunu düz dişiyle ezer. Bazen karides, ahtapot, deniz solucanı ve küçük kemikli balık yedikleri biliniyor.
Benekli Kartal Vatozlarının Avcıları ve Parazitler
Benekli kartal vatozlarının baş avcıları köpek balıklarıdır. Kaplan köpek balığı, boğa köpek balığı, limon köpek balığı, çekiç kafalı köpek balığı ve gümüş uçlu köpek balığı hem yavruları hem yetişkinleri avlar. Ayrıca insanlar da bu vatozu avlıyor. Benekli kartal vatozları çeşitli parazitler barındırır. Bunlar arasında gnathostomatid nematod (bağırsakta yaşar) ve monocotylid monogenean (solungaçlarda yaşar) var.
Benekli Kartal Vatozlarının Üremesi ve Yaşam Süreleri
Benekli kartal vatozları ovovivipardır yani yumurtalar annenin içinde gelişir. Çiftleşme süresince bir veya daha fazla erkek dişiyi takip eder. Tüm çiftleşme işlemi 30 ila 90 saniye sürer. Yumurtalar annenin karnında açılır ve yavrular burada doğar. Gebelik süresi yaklaşık bir yıldır ve ebeveynlerin minyatür versiyonları olan dörde kadar yavru doğar. Yavrular 4 ila 6 sene içerisinde olgunlaşıyor ve ortalama 25 yıl yaşıyorlar. Köpek balıkları bazen doğacak yavruları avlamak üzere anneyi takip eder.
Benekli Kartal Vatozları ve İnsanlar
Diğer çoğu vatoz gibi utangaç ve nazik yaratıklardır. Dolayısıyla insanlar için önemli bir tehdit teşkil etmiyorlar. Aynı zamanda yunuslar gibi zeki ve meraklılar. Şnorkelli dalgıçlarla yüzmek türler arasında popüler bir davranış. Ancak son zamanlarda sudan sıçrayan vatozların tekneye düştüğü bazı durumlar oldu. Bunlardan biri Florida Keys'li bir kadının ölümüyle sonuçlanmıştır. İlgi çekici yüzme biçimleri ve sudan uçarak yükselmeleri kendilerini akvaryumların gözde hayvanları yapıyor. Esaret altında başarılı üremeler gerçekleştirilmiştir. Hollanda'nın Burgers' Zoo hayvanat bahçesi bu anlamda bir rekora sahip.
Benekli Kartal Vatozlarının Korunma Durumu
Benekli kartal vatozu popülasyonunda azalma eğilimi gözleniyor ve tür bu nedenle "tehdit altında" kabul ediliyor. Ancak son IUCN sayımı 2006'da yapıldı ve o zamanlar tür henüz üç ayrı kategoriye ayrılmamıştı. IUCN, benekli kartal vatozunu savunmasuz olarak tanımlanırken, Pasifik beyaz benekli kartal vatozu için nesli tükenmekte olarak tespit yapılmıştır.
Üç tür de küresel perspektiften ele alındığında benekli kartal vatozu popülasyon bölünmesiyle karşı karşıya. Bunun nedenleri arasında düzensiz aşırı avlanma, hatalı yakalama, kirlilik, akvaryum ticareti için yakalanma ve yumuşakça çiftliklerinin korunması için avlanma var. Balıkçılık bu konuda en büyük tehdit durumunda ve tehdidin giderek artacağı düşünülüyor. Hayvanın özel olarak korunduğu birkaç yer mevcut. Bunlar Avustralya'nın bir kısmı ile Florida ve Maldivler olarak sıralanıyor.
