Frenoloji bir insanın kişilik özelliklerini, yeteneklerini ve zihinsel becerilerini belirlemek için insan kafatasının ölçümlerini kullanan bir sözde bilimdir. Franz Joseph Gall tarafından geliştirilen bu teori, 19. yüzyılda Viktorya döneminde popüler hale geldi. Frenoloji, evrim ve sosyoloji gibi yeni ortaya çıkan teorilere katkıda bulundu. Frenoloji sahte bir bilim olarak kabul edilir, çünkü iddiaları bilimsel gerçeklere dayanmaz. Gözleme dayalı kafatası analizini ele alır.
Frenoloji Hakkında Bilgiler
Frenoloji terimi, Yunanca phrēn (zihin) ve logos (bilgi) sözcüklerinden gelmektedir. Frenoloji, beynin zihnin organı olduğu ve beyindeki fiziksel bölgelerin bir kişinin karakterine katkıda bulunabileceği fikrine dayanır. Popülerliğinin doruğunda bile frenoloji tartışmalıydı ve şimdilerde bilim tarafından itibarsız görülmektedir.
Frenoloji büyük ölçüde Viyanalı hekim Franz Joseph Gall'ın fikir ve yazılarına dayanıyor. Bu sahte bilimin diğer savunucuları Johann Kaspar Spurzheim ve George Combe idi. Frenologlar kafatasını ölçer ve bir insanın özelliklerini belirlemek için kafatasının yumrularını kullanırdı.
Gall, beynin belirli bölgelerini "organlar" olarak düşünmüş ve bu bölgelerin "zihin fakülteleri" olduğuna inanmıştır. Boşluklarla birlikte 26 organı haritalandırdı. Spurzheim ve Combe daha sonra bu kategorileri yeniden isimlendirmiş ve onları ihtiyat, yardımseverlik, hafıza, zaman algısı, kavgacılık ve şekil algısı gibi daha fazlasına böldü.
Gall ayrıca frenolojinin dayandığı beş prensibi belirledi:
- Beyin, zihnin organıdır.
- İnsan zihinsel kapasitesi yalnızca sınırlı sayıda fakülte halinde organize edilebilir.
- Bu fakülteler, beynin yüzeyindeki belirli bölgelere işaret etmektedir.
- Bölgenin boyutu, bir bireyin karakterine ne kadar katkıda bulunduğunun ölçüsüdür.
- Kafatası yüzeyinin ve beyin yüzeyinin kontur oranı, bir gözlemcinin bu bölgelerin göreceli boyutlarını belirlemesi için yeterlidir.
1815 yılında Edinburgh Review dergisi halkın dikkatini çeken bir frenoloji eleştirisi yayımladı. 1838'de Spurzheim'ın Edinburgh Review'deki eleştirileri yalanlamasından sonra, frenoloji genişledi ve Frenoloji Derneği kuruldu. Frenoloji önce gelişen bir bilim olarak kabul edildi ve yeni başlayanlara çabucak yükselme fırsatı verdi. Daha sonra 19. yüzyılda Amerika'ya yayıldı ve hızlı bir şekilde başarılı oldu. Fikrin büyük savunucularından Amerikalı L.N. Fowler ücretle kafa okuyor ve New York'ta konuyla ilgili dersler veriyordu.
Frenolojinin ilk zamanlarında bilim adamları fikrin bilimsel dayanaklarını oluşturmaya odaklanırken, bu yeni frenoloji biçimi daha çok kafa okumayla ilgileniyor ve bunun ırklarla olan ilişkisini tartışıyordu. Bazıları ırkçı düşünceyi ön plana çıkarmak için frenolojiyi kullandı. İşin ırkçılık boyutuna ulaşmasında Fowler suçlanmaktadır.
Frenoloji Fakülteleri
Gall, beynin 26 fakültesini çizmişti ancak sayı, Combe gibi takipçilerin daha fazla bölüm eklemesiyle zaman içinde arttı. Kafaları okuyan pratisyenler, Gall'ın açıkladığı kişilik özelliklerini belirleyen alanlar için kafatasındaki yumruları buluyordu. Bu işlem ile küçük çocuklara olası kariyer tavsiyeleri veriliyor, uyumlu aşıklar eşleştiriliyor ve işe alınacak bir çalışanın dürüstlük potansiyeli ölçülüyordu.
Gall'ın kafatası tanımlama yöntemleri çok güçlü değildi. Keyfi olarak bir fakültenin yerini seçer ve bu karakteristiği taşıyan arkadaşlarını referans olarak incelerdi. İlk çalışmaları beynin "suçlu" alanlarını bulduğu mahkumları içeriyordu. Spurzheim ve Gall daha sonra bütün kafa derisini ihtiyatlılık ve ideallik gibi daha geniş bölgelere böldü.
Frenolojinin 26 organ listesi şöyledir: (1) üreme içgüdüsü; (2) ebeveyn sevgisi; (3) sadakat; (4) kendini savunma; (5) cinayet; (6) kurnazlık; (7) mülkiyet duygusu; (8) gurur; (9) hırs ve kibir; (10) dikkat; (11) eğitsel yatkınlık; (12) konum hissi; (13) hafıza; (14) sözlü hafıza; (15) dil; (16) renk algısı; (17) müzik yeteneği; (18) aritmetik, sayma ve zaman; (19) mekanik beceri; (20) bilgelik; (21) metafiziksel berraklık; (22) zekâ, nedensellik ve çıkarsama duygusu; (23) şiirsel yetenek; (24) iyi huy, şefkat ve ahlak duygusu; (25) mimik; (26) Tanrı ve din duygusu.
Frenoloji Neden Sözde Bilimdir?
İddiaları hiçbir bilimsel destek bulmadığından, frenoloji sözde bir bilim olarak kabul edilir. En popüler döneminde bile frenoloji çok eleştirildi ve daha geniş bilimsel topluluklar tarafından büyük ölçüde reddedildi. Edinburgh Review dergisinde frenolojinin saçma olduğu eleştirisini yazan John Gordon, yumruların kişilik özelliklerini belirleyebileceği düşüncesini "küstahlık" olarak açıkladı. Diğer makalelerinde frenoloji uzmanı ve aptal terimlerinin eş anlamlı olduğunu söyleyecek kadar ileri gitti.
Daha yakın zamanlarda, Oxford Üniversitesi mezunları frenolojinin iddialarının haksız olduğunu göstermek için deneysel bir çalışma yapmıştır. MRI kullanan araştırmacılar, kafa derisi eğriliği ile beyin girusları (giruslar beyin sırtlarıdır) ve kafa derisi ölçüleri ile yaşam stilleri konularını ele aldılar. Kafa derisi eğriliğinin bireysel özelliklerle ilişkili olduğunu destekleyecek kanıt bulunmadığı ve frenolojik analizin istatistiksel olarak belirgin bir etki oluşturmadığı sonucuna varıldı.
Frenolojinin Tıp Alanına Katkısı
Frenolojinin tıpa olan en büyük katkısı Gall'ın önerdiği fikirlerin bilim topluluklarında insan zihnini anlama ve beyinle olan ilişkisine göz atma ilgisini artırmış olmasıdır. Sinirbilimdeki ilerlemeler frenolojiyi kenara itmiş olsa da, frenoloji uzmanlarının önerdiği bazı fikirler kabul de edildi.
Örneğin, zihinsel işlevlerin beynin korteks bölgelerinde (beyin zarı) gerçekleştiği fikri desteklendi. Modern beyin görüntüleme, bilim adamlarının beyindeki işlevlerin yerel konumları olduğunu görmelerini sağladı. Ayrıca bazı konuşma bozukluklarının beynin belirli atrofik veya lezyonlu bölgeleriyle ilişkisini anlamışlardır. Gall'ın sözlü hafıza için önerdiği fakültenin şu anda konuşma için önemli olduğu biliniyor.
Anahtar çıkarımlar:
- Frenoloji, kafatası çıkıntılarına bakarak kişilik özellikleri, yetenekleri ve zihinsel becerilerin incelenmesidir.
- Frenoloji, sunduğu iddialara bilimsel destek göstermemesi nedeniyle sözde bilim olarak kabul edilir.
- Teori tıpa katkıda bulunmuştur, çünkü zihinsel işlevlerin beynin bölgelerine ayrıldığını anlatmıştır.
Kaynaklar:
- National Center for Biotechnology Information – PubMed Central – An empirical, 21st century evaluation of phrenology
- Sutterer MJ, Tranel D. Neuropsychology and cognitive neuroscience in the fMRI era: A recapitulation of localizationist and connectionist views. Neuropsychology. 2017;31(8):972–980. doi:10.1037/neu0000408
- Catana C, Drzezga A, Heiss WD, Rosen BR. PET/MRI for neurologic applications. J Nucl Med. 2012;53(12):1916–1925. doi:10.2967/jnumed.112.105346
