Zeus: Hikayesi ve Mitolojideki Yeri

Zeus, Yunan mitolojisinde en yüksek tanrı olarak kabul edilen ve göklerin, yıldırımların ve kralların tanrısı olarak bilinen bir tanrıdır. Zeus'un mitolojideki önemi oldukça büyüktür.

Yazar Ata Hunu
zeus-heykeli

Zeus, antik Yunan dininde tanrıların kralıydı. O; gökyüzü, şimşek ve yıldırım tanrısıydı. Zeus'u simgeleyen semboller yıldırım, kartal, boğa ve meşedir. Yunan mitolojisine göre Cronus ve Rhea'nın oğluydu. Babası Cronus onu canlı yutmak istedi ancak annesi Rhea, Cronus'u kandırdı ve Zeus'u kurtardı. Zeus daha sonra Cronus'u devirip Tanrıların Kralı oldu.

Birçok eşi ve çok sayıda çocuğu oldu. Ayrıca birden fazla cinsi kaçamakta bulundu. Antik Yunanistan'da büyük bir tanrı olarak saygı gördü ve çeşitli şekillerde onurlandırıldı. Onu onurlandırmak için yapılan birçok şeyin yanında ünlü Olimpiyat Oyunları düzenlendi ve muhteşem Zeus Heykeli inşa edildi. İşte Yunan tanrısı Zeus hakkında bazı gerçekler.

1-Zeus Diğer Antik İnanışlardaki Gökyüzü Tanrılarına Benzer

Elinde yıldırım tutan Zeus. 1680'de Smyrna'da keşfedildi
Elinde yıldırım tutan Zeus. 1680'de Smirni, İzmir bölgesinde keşfedildi.

Eski Hint-Avrupa panteonları (tanrıların tapınağı) daima diğer tanrıları yöneten gökyüzü ile ilişkili bir tanrıya sahip olmuştur. Hinduizm Dyaus'a sahiptir; Romalıların Jüpiter'i ve Yunanlıların da Zeus'u vardır. Akademisyenler bu tanrıları, Dyeus adı verilen proto-Hint-Avrupa dininin orijinal gökyüzü tanrısını yeniden tanımlamak için kullandılar. Bu gökyüzü tanrılarının mitolojileri ve güçleri aynı olmasa da benzerdir. Zeus'un kendi ilmi ve mitolojisi olsa da, Jüpiter ve Dyaus'a dair hayatta kalan mitler çok az. Bu efsaneler kaybolmuş olabilir ya da bu dinlerdeki gökyüzü tanrısı ibadet edenlerin yaşamlarında önemli bir rol oynamamış olabilir. Ayrıca Hindu tanrısı Dyaus ceza olarak insan olmaya zorlandı, Zeus asla insan olarak yaşamadı.

2-Babası Cronus, Zeus'u Yutmak İstedi

MÖ 1. yüzyıl Zeus heykeli
Tanrıların Kralı Zeus, Getty Villası'nda. Roma, İtalya, MS 1 – 100.

Yunan mitolojisine göre Cronus, babası Uranos'u devirir ve karısı Rhea ile birlikte dünyayı yönetir. Uranos'un karısı ve dünyanın temsilcisi Gaia Cronus'a çocuklarından birinin tıpkı kendisinin babasını devirdiği gibi onu devireceğini söyledi. Cronus ve Rhea'nın birkaç tane çocuğu oldu ancak Cronus hepsini doğumda yuttu. Bununla birlikte altıncı çocuğu olan Zeus doğmak üzereyken Rhea, Gaia'dan onu kurtarmak için bir plan yapmasını istedi.

Zeus'un doğma vakti gelince Rhea Girit'e kaçtı ve orada perilerin bulunduğu ve Kuretlerin (cinlerin) koruduğu bir mağarada onu doğurdu. Periler Zeus'u emzirirken Kuretler de Conus, Zeus'un ağlama sesini duymasın diye mızraklarını kalkanlarına vurup ses çıkardılar. Böylece güvenliği sağlanan Zeus, Gaia'nın himayesine verilmişti. Girit'te büyük tanrının doğuşunu kutlamak için gürültülü savaş dansları yapılması geleneği yüzyıllar boyu devam etmiştir.

3-Kardeşlerin En Küçüğü ve Aynı Zamanda En Olgunu

Zeus mağarada yetiştirilirken bilgelik tanrıçası Metis ile tanıştı. Metis Zeus'u babasından intikam alması konusunda ikna etti ve ona bir iksir verdi. Zeus, Olimposlu içki servisi yapan biri kılığına girdi; babasının şarabına zehirli iksir karıştırdı ve onu içmesi için kandırdı. Zehir Cronus'u öldürmedi ama kusturdu. O kadar çok kustu ki yuttuğu bütün çocuklarını geri çıkardı: Zeus'un kız kardeşleri olan Hestia, Demeter ve Hera; erkek kardeşleri olan Hades ve Poseidon. Böylece kardeşlerinin en küçüğü olmasına rağmen kardeşlerini Cronus'tan kurtardı.

4-Olimposluların Titanlara Karşı Savaş Kazanmasını Sağladı

olimpos dağı savaşında titanların düşüşü
Zeus'un Olimpos Dağı savaşında titanların düşüşü

Kardeşleri Cronus tarafından kusulunca, Zeus hapishane olarak kullanılan işkence zindanı Tartarus'a gitti. Gardiyanları öldürdü ve Cronus'un kardeşlerini yani Hecatonchires ve Cyclopes'u (Kiklop) serbest bıraktı. Onları serbest bıraktığı için minnettar olan Cyclopes Zeus'a en çok bilinen sembolü olan silahını, yani şimşeği verdi. Hecatonchires ve Cyclopes ile birlikte Titanomachy olarak bilinen Tanrıların Savaşı'nda Cronus ve diğer Titanlara karşı savaştı. Zeus liderliğindeki bu savaşta Titanlar yenildi ve Cronus devrildi. Daha sonra Zeus ve erkek kardeşleri çok sayıda sınır çizerek dünyayı paylaştılar. Zeus gökyüzünü ve havayı, Poseidon su ve okyanusları, Hades de ölülerin dünyası olan yeraltı dünyasını kontrol altına aldı. Antik Dünya üç kişi tarafından paylaşılmıştı.

5-Zeus Yunan Mitolojisinin En Çok Bilinen Karakteridir

Zeus (sol ortada) Porphyrion'a (en sağda) karşı savaşırken,
Zeus (sol ortada) Porphyrion'a (en sağda) karşı savaşırken, Bergama Sunağı'ndaki Gigantomachy frizinden detay, Bergama Müzesi, Berlin.

Zeus, Yunan Olimpos panteonunu yönetti. Yunan şair Homeros, cennetin Olimpos Dağı'nın zirvesinde bulunduğunu yazar. Bu, Olimpos Dağı Yunanistan'ın en yüksek dağı olması nedeniyle bir Tanrı'nın orada bulunması mantıklıydı. Panteonun diğer üyelerinin de onunla yaşadıkları ve sürekli onun emrinde oldukları düşünüldü. Zeus'un konumu, iyi davranışları ödüllendirip kötülüğü iten, insanların tüm işlerini gözlemleyen ve her şeyi yöneten, her şeyi bilen bir varlık olduğuna inandırdı. Hikayeye göre Yunan mitolojisinde baskın bir rol oynuyor, herkes ona "Baba" olarak atıfta bulunuyor ve herkes onun huzurunda yaşıyordu.

6-Zeus'un Çok Sayıda Eşi, Sevgilisi ve Çocuğu Vardı

Pompeii'den antik bir fresk üzerinde Zeus ve Hera'nın Düğünü
Pompeii'den antik bir fresk üzerinde Zeus ve Hera'nın Düğünü.

Doğum, aile, kadın ve evlilik tanrıçası olarak bilinen ve aynı zamanda kardeşi olan Hera ile evlendi. Böylece Hera, tanrıların kraliçesi olarak Olimpos Dağı'nı yönetti. Zeus ve Hera'nın Ares, Hebe ve Hephaestus gibi bir sürü oğul ve kız çocuğu oldu. Bazı kaynaklar Eileithyia, Eris, Enyo ve Angelos'un Zeus ve Hera'nın kızı olduğunu söyler.

Ayrıca kız kardeşi Demeter, teyzesi Mnemosyne, kuzeni Leto, kuzeninin kızı Dione ve başka bir kuzenin kızı Maia ile evlenmiştir. Bunlarla birlikte Semele, Alkmene ve Io gibi başkalarıyla da evlenmeye devam etti. Evliliklerinin yanı sıra kendi kızı Afrodit ile bile bir ilişkiye girmiştir. Karısı Hera bunu öğrendiğinde Zeus'u lanetledi ve üreme organı deforme olmuş tanrı Priapos doğdu. Zeus tanrılar dışında Troy'un prensi Ganymede de dahil olmak üzere 20 ölümlü ile ilişki yaşadı. Tüm hikayede en az 57 partneri olduğu tahmin edilmektedir.

7-Zeus'un Otoritesinin Farklı Yönlerini Gösteren Birçok Sıfatı Vardır

zeus

Kendisi, geniş kapsamlı otoritesini gösteren birden fazla sıfat ile anılmaktadır.

  • Aegiduchos: Medusa'nın kafasından yapılmış kutsal kalkan Aegis'in taşıyıcısı
  • Agoraios: Dürüst olmayan tüccarları cezalandıran pazar finansörü
  • Areius: Gönül alan
  • Horkios: Yalancılara ortaya çıkaran yeminlerin koruyucusu
  • Olympios: Tanrıların kralı
  • Panhellenios: Tüm Yunanlıların Zeus'u.
  • Xenios, Philoxenon veya Hospites: Misafirperverlik Tanrısı ve yabancılara kötü davrananların intikamcısı

8-Antik Olimpiyat Oyunları Zeus Onuruna Yapıldı

Olimpos Zeus Tapınağı
Olimpos Zeus Tapınağı

Zeus'a olan inanç çok sayıda tarikatı da doğurdu. Bunlar Panhelenik kültlere ve Panhelenik olmayan kültlere ayrılabilir. Tüm Yunanlıların ana tanrılarının Zeus'a saygı göstermek için toplandıkları birincil merkez Olimpos idi. Olimpos'ta ünlü Antik Olimpiyat Oyunlarının Zeus onuruna düzenlendiği bir dörtlü festival vardı. Olimpos'ta yüzlerce yıldır Zeus için kurban edilen hayvanlardan kalan külden oluşmuş bir sunak vardı. Öte yandan, Panhelenik olmayan kültler Zeus'a dair kendi bireysel fikirlerini sürdürdüler. Ona Aetna Dağı'nda Zeus Aetnaeus sıfatıyla tapındılar. Adına yaptıkları festivale Aetnaea dediler ve bir de heykel inşa ettiler. Aenos Dağı'nda ise kendisine Zeus Aeneius sıfatıyla tapınıldı ve oraya da bir tapınak konduruldu.

9-Zeus'un Olimpos'taki Heykeli, Antik Dünyanın Yedi Harikası Arasındadır

Bir çizimde Zeus heykeli.
Bir çizimde Zeus heykeli.

MÖ 435 civarında heykeltıraş Phidias tarafından Olimpos tapınağında Zeus'un oturan dev bir heykeli inşa edildi. İnşa edilen bu heykel, ahşap bir çerçeve üzerinde fildişi plakalar ve altın panellerden yapılmıştır. Özenle yapılmış sedir ağacı tahtında oturan Zeus'u temsil eden heykel abanoz ağacı, fildişi, altın ve değerli taşlarla süslendi. Büyük Gize Piramidi, Artemis Tapınağı, Babil'in Asma Bahçeleri, Rodos Heykeli, Halikarnas Mozolesi ve İskenderiye Feneri ile birlikte; Zeus Heykeli, Antik Dünyanın Yedi Harikası'ndan biri olarak kabul ediliyor. MS 391'de, Roma imparatoru I. Theodosius, pagan kültlerine katılımı yasakladı ve tapınakları kapattı; Zeus Heykeli'nin MS 5. yüzyılda yıkıldığı düşünülmektedir. Heykelin görseli yoktur; sadece eski Yunan yazılarından ve sikkeler üzerindeki simgelerden görülür.

10-Zeus Zamanla Önemini Kaybetmiş Olabilir

zeus heykeli
Zeus Heykeli

Sanatsal figürlerde Zeus genellikle ağırbaşlı, sakallı ve olgun yapılı biri olarak tasvir edilir. Kendisini temsil eden figürler arasında yıldırım ve kartal bulunuyor. Ancak Yunan din adamları ve mitoloji severler, Athena ve Hera gibi diğer tanrılara kıyasla, eski Yunanistan'daki otoritesinin öneminin zayıfladığını düşünüyorlar. Bu tahmin, Zeus'un MÖ 6. yüzyılın sonlarına kadar Atina'da sunağının olmamasından gelir. Dahası; Olimpos'taki tapınağı, Hera'ya kıyasla daha sonra inşa edilmiştir.

Zeus Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Zeus Kimdir?

Zeus, antik Yunan mitolojisinde gökyüzü tanrısıdır. Baş Yunan tanrısı olarak Zeus, tüm tanrıların ve insanların yöneticisi, koruyucusu ve babası olarak kabul edilir. Zeus genellikle sakallı yaşlı bir adam olarak tasvir edilir ve şimşek ve kartal gibi sembollerle temsil edilir.

Zeus'un Adı Nereden Geliyor?

Hinduizm'in gök tanrısı Dyaus ile benzer bir kökeni paylaşmaktadır. Birçok proto-Hint-Avrupa mitolojisinin (örneğin Yunan, Hindu ve İskandinav) belirgin benzerlikleri olduğuna ve bir kökeni paylaşıyor olabileceğine inanılmaktadır.

Zeus'un Çocukları Kimlerdir?

Zeus'un birçok çocuğu olmuştur. En bilinenleri arasında savaş tanrıçası Athena; Medusa'yı öldürmesiyle tanınan kahraman Perseus; ve Demeter'in kızı ve Hades'in karısı Persephone vardır. Zeus, karısı ve kız kardeşi Hera ile olan evliliğinin dışında birçok cinsel (ve çoğu zaman rıza dışı) ilişkisiyle tanınır.

Zeus Karısını Neden Yedi?

Yunan mitolojisinin bazı versiyonlarında Zeus karısı Metis'i yemiştir çünkü ikinci çocuklarının kendisinden daha güçlü olacağı bilinmektedir. Metis'in ölümünden sonra, Hephaistos Zeus'un kafasını yardığında ilk çocukları Athena doğmuş ve savaş tanrıçası tamamen büyümüş ve silahlanmış olarak ortaya çıkmıştır.

Roma Mitolojisinde Zeus Kimdir?

Zeus'un Roma mitolojisindeki karşılığı Jüpiter tanrısıdır.


Kaynaklar:

  • Keightley, Thomas, The Mythology of Ancient Greece and Italy, London, G. Bell and Sons, 1877. Google Books.
  • Kern, Otto. Orphicorum Fragmenta, Berlin, 1922. Internet Archive.
  • Lane Fox, Robin, Travelling Heroes: In the Epic Age of Homer, Vintage Books, 2010. ISBN 978-0-679-76386-4. Internet Archive.
  • March, Jenny, Cassell's Dictionary of Classical Mythology, Casell & Co, 2001. ISBN 0-304-35788-X. Internet Archive.
  • Meisner, Dwayne A., Orphic Tradition and the Birth of the Gods, Oxford University Press, 2018. ISBN 978-0-19-066352-0. Google Books.