Gök gürültülü fırtınalar, yıldırım çarpmaları, kasırgalar veya ani sel baskınlarının telaşı içinde meydana gelen birçok tuhaf doğa olayı kimi zaman gözden kaçar. Bazen bir fırtına oluşmadan önce birdenbire arcus bulutları oluşur. Arcus bulutu en nadir atmosferik olaylardan biri olarak biliniyor. Bu bulutlar "raf bulutu" ve "rulo bulutu" (ya da tüp bulutu) olarak ikiye ayrılıyor.
Arcus Bulutu ve Türleri
Ocak 2009'da güney Uruguay'daki Las Olas sahilinde çekilen bu şaşırtıcı görüntü bulutların ne kadar alçağa inebileceğini gösterir. Görüntü ayrıca başka bir tuhaflığı da ortaya çıkarıyor: Bazı bulutlar görünürde fırtına belirtisi yokken bile gökyüzünde rulo gibi kıvrılabilirler.
Bu tüp bulutlara "arcus bulutu" deniliyor. Arcus bulutu, yukarı ve aşağı hava akımları fırtınanın ön ucunu yanlara doğru kıvırarak silindire dönüştürdüğünde oluşur. Arcus bulutu iki çeşittir: Rulo bulutu denilen silindir görünümlü arcus bulutları fırtınadan bağımsız olarak oluşurken, raf bulutu denilen ikinci tür, fırtınanın önünden koparak (ön aksı kopan araba gibi) meydana geliyor.
Rulo veya tüp bulutlar oldukça alçakta seyredebildiğinden sık sık kasırgalarla karıştırılır. Yüzeysel benzerlikleri olsa da hortum bulutu ile herhangi bir ortak yanları yoktur.
Öncelikle, rulo bulutlar genellikle zararsızlar. Kasırganın dikey girdabı zeminde hasara yol açarken – aşırı durumlarda tüm şehri yok edebilir – rulo bulutlar yavaşça ve yatay hareket ediyor. Ayrıca hortum bulutunun aksine fırtınanın arkasında değil önünde oluşurlar. Son olarak, doğdukları fırtınayla fiziksel bağları olmaz.
Rulo Bulutlar Nerede ve Nasıl Oluşur?
Rulo veya tüp bulutlar neredeyse her yerde oluşabilir ancak nadirler. Türkiye'deki ender vakalardan biri geçtiğimiz yıl Samsun'da meydana geldi. Ancak dünyada en çok Avustralya'nın Carpentaria Körfezi'nde görülüyorlar. Öyle ki oluşacakları önceden isabetli şekilde tahmin edilebilen tek yer burası. Diğer bulutlardan ayrık olmalarıyla raf bulutundan ayrılıyorlar.
Bu arcus bulutu Aborijin halkı tarafından "kangólgi" ve yerel İngiliz halkı tarafından "sabah ihtişamı" olarak isimlendirilir. Özellikle Eylül ayından Kasım ayına kadar sabahları oluştukları görülür. Bir özellikleri, izlerinin kendilerini oluşturan fırtınaya kadar sürülememesidir. Bu görkemli bulutları görmek isteyen planör pilotları sık sık körfeze akın ediyor. En çok Ekim ayında dört defaya kadar görülebiliyorlar.
Rulo bulutu, sıcak havanın soğuk havanın üstüne yığılmasıyla hızlıca yön değiştiren rüzgarların neden olduğu yuvarlanma hareketiyle oluşur.
Rulo bulutu yatay yönde kıvrılarak ilerliyor gibi görünür. Tek bir parçadan oluştuklarından ve hız ve ve şekil değiştirmeden ilerlediklerinden bu kollara soliton dalgası denir. Arcus bulutlarının tabanı yerden 2 kilometre kadar alçakta bulunabiliyor.
Arcus bulutları daha büyük bulut parçalarından koparak oluştuğundan "aksesuar bulut" kategorisine girer. Arcus'un sıklıkla doğduğu bulut kümülonimbustur ve daha nadir şekilde külümüsten oluştuğu görülür.
Bazı arcus'lar epey büyükler ve yukarıdaki fotoğrafta olduğu gibi yerden 480 km yukarıda dahi oldukça etkileyici görünürler. Fotoğraf 1985'te fırlatılan Atlantis uzay mekiğindeki bir astronot tarafından kaydedildi. Görüntü aynı yıl 5 Ekim'de STS-51-J görevi sırasında kayda alındı.
İkinci Arcus Bulutu Türü: Raf Bulutu
Shelf veya raf bulutu alçak, yatay ve kama şeklinde bir arcus bulutudur. Genellikle fırtına getiren kümülonimbüs bulutunun tabanından doğarlar. Yine de her türlü konvektif bulut üzerinde oluşabiliyorlar. Yükselen bulut hareketi raf bulutunun genelde dış kısmından görülebilir ve alt kısmı ise çalkantılıdır ve rüzgarla parçalanmış gibidir.
Fırtına bulutunun aşağı akımından kaynaklanan soğuk hava kara yüzeyinde toplanır ve öndeki kenara hamle cephesi denir. Burası, fırtınanın yukarı akımı ile çekilen sıcak hava tarafından kırılır. Alttaki soğuk hava sıcak ve nemli havayı kaldırdıkça su yoğunlaşır ve üst ve alt taraftan farklı rüzgarların etkisiyle yuvarlanan bir bulut meydana gelir (rüzgar kırılması).
Raf bulutu gören insanlar, duvar bulutu gördüklerini düşünebilir. Ancak raf bulutları genellikle fırtınanın ön ucunda görünürken duvar bulutları fırtınanın arkasında oluşuyor.
Keskin ve güçlü hamle cephesi (yer rüzgarları) raf bulutunun ön kenarının alçak kısmının düzensizleşmesine ve yükselen fraksiyon bulutlarıyla kaplanmasına neden olur. Aşırı durumlarda, kenarlardan yere ulaşan veya yükselen tozla kaplanan kıvrımlı girdaplar meydana gelir. Bu işaretlere sahip olup alçaktaki bir raf bulutu şiddetli bir rüzgar fırtınasının yaklaştığını gösterir. Bunun en aşırı örneği gustnado denilen nadir girdabı meydana getiriyor.
Kaynaklar:
