Dünyamızdaki en büyük denizler nelerdir? Dünya yüzeyinin yaklaşık yüzde 70'i su ile kaplı. Bu su, dünyanın beş okyanusundan ve diğer birçok su kütlesinden geliyor. Bu yaygın su kütlesi türlerinden biri denizdir ve suyu tuzlu olan ve bazen okyanusa bağlanan büyük göl tipinde bir kütledir. Denizin daima okyanusa açılması şart değil; Dünya, Hazar Denizi gibi birçok iç denize sahip. Aşağıda, dünyanın en büyük denizlerinin bir listesi var. Konumları, ortalama derinlikleri ve içinde bulundukları okyanusun yanı sıra her birini diğerinden ayıran ilgi çekici bilgilere yer verdik.
Güney Çin Denizi
- Büyüklük: 3.500.000 km²
- Ortalama derinlik: 1.212 metre
- Okyanusu: Pasifik Okyanusu
Güney Çin Denizi hem derin hem de sığ sulardan gelen geniş çaplı volkanik küller içerir. Bu tortular 1883'te patlak veren Krakatau Dağı patlaması gibi çeşitli volkanik patlamalardan kaynaklandı. Bugün çeşitli nehirlere sahip Güney Çin Denizi'nin yaklaşık 45 milyon yıl önce, 'tehlikeli zemin' denilen geniş bir alanın yırtılarak açılması sonucu oluştuğuna inanılıyor. Güney Çin Denizi'nde çoğu yüksek gelgitli sular altında kalan 250'den fazla küçük ada, resifler ve kumsallar var. Dünyadaki tüm gemilerin yarısından fazlasının Güney Çin Denizi'nden geçtiği tahmin ediliyor.
Güney Çin Denizi'nde deniz yatağının altında olduğuna inanılan büyük gaz ve petrol rezervleri var. Dünyadaki mercan resiflerinin yaklaşık %30'u Güney Çin Denizi'nde bulunur. Bu deniz Orta Doğu, Avrupa ve Doğu Asya'yı birbirine bağlayan nakliye hatlarına sahip Hint Okyanusu ile Pasifik Okyanusu arasındaki ana rotadır. Dünyada ticareti yapılan okyanus balıklarının yaklaşık %10'unun Güney Çin Denizi'nden geldiği tahmin edilir. Çin yüzyıllardır Güney Çin Denizi'nin çoğunun kendisine ait olduğunu iddia ediyor. Bu yüzden Güneydoğu Asya'daki diğer ülkelerle çatışma yaşar.
Karayip Denizi
- Büyüklük: 2.754.000 km2
- Ortalama derinlik: 2200 metre
- Okyanusu: Atlantik Okyanusu
- İsminin anlamı: Karayip kelimesi Taino dilinde "insan" demek olan İspanyolca caribe ifadesinden gelir ve Karib halkı yerlilerine işaret eder.
Karayip Denizi'ni her yıl ortalama sekiz kasırga vuruyor. Çoğu Eylül ayında olmak üzere kasırgalar Haziran ayından Kasım ayına kadar görülür. Yüzey suyu rengi mavi-yeşil ile tam yeşil arasındadır. Karayipler'in geniş havzalarının derinliği ve de derin suyun sıcaklığı Atlantik'inkine benzer. Atlantik'in sularının derinleşip Karayipler'e döküldüğü ve denizdeki derin su yapısına katkıda bulunduğu düşünülüyor.
En küçük okyanus olan Arktik Okyanusu'ndan neredeyse altı kat daha küçük olmasına rağmen Karayip Denizi dünyadaki resiflerin yüzde 14'üne ev sahipliği yapar. Buradaki en büyük ada 109.000 km2 yüzölçümlü Küba'dır. Güneyde Venezuela, batıda Kosta Rika, kuzeyde Büyük Antiller adaları (Küba, Jamaika, Porto Riko vb.) ve doğuda Küçük Antiller adaları (Virjin Adaları vb.) ile çevrili. Karayip Denizi'nde 7000 ada ve 28 ulus var. Denizden her yıl 170 milyon ton petrol çıkartılıyor.
Akdeniz
- Büyüklük: 2.500.000 km2
- Ortalama derinlik: 1.500 metre
- Okyanus: Atlantik Okyanusu
- İsminin anlamı: Latince adı "Dünyanın Merkezi" anlamına gelen "Medius" (Orta) ve "Terra" (Toprak) kelimelerinin birleşimidir. Antik Romalılar için Akdeniz dünyanın merkeziydi.
Akdeniz'deki su, nehirlerden alana boşalan sudan daha hızlı buharlaşır ve Akdeniz bu yüzden durmadan su kaybeder. Ancak Atlantik Okyanus'undan düzenli olarak gelen su, kaybı telafi eder. Akdeniz batıda Atlantik Okyanusu'ndan doğuda Asya'ya uzanan ve Avrupa'yı Afrika'dan ayıran kıtalararası bir denizdir. Batı medeniyetinin doğduğu yer burası. Bilimsel araştırmalar Akdeniz'in 5 milyon yıl önce oluştuğunu ve sadece yaklaşık 2 yılda dolduğunu gösterir. Bitki yetişmesini sağlayan besinlerden yoksun olması suya özel koyu rengini verir.
Akdeniz 30° ve 46°K enlemleri ile 5°50' B ve 36°E boylamlarında yer alıyor. Batı-doğu sınırı İspanya ile Fas arasındaki Cebelitarık Boğazı'ndan Türkiye'nin güneybatı kıyısındaki İskenderun Körfezi kıyılarına kadar uzanır ve 4.000 km'dir. Ortalama kuzey-güney sınırı ise 800 km'dir ve Hırvatistan'ın en güney kıyıları ile Libya arasıdır. 22 ülkeyi çevreler ve 3000 adaya ev sahipliği yapar: İspanya, Fransa, Monako, İtalya, Malta, Slovenya, Hırvatistan, Bosna Hersek, Karadağ, Arnavutluk, Yunanistan, Türkiye, Kıbrıs, Suriye, Lübnan, İsrail, Filistin, Mısır, Libya, Tunus, Cezayir ve Fas. 6 milyon yıl önceki Messiniyen tuzluluk buhranında tamamen kuruduğu bulunmuştur.
Bering Denizi
- Büyüklük: 2.000.000 km2
- Ortalama derinlik: 50 metre
- Okyanusu: Pasifik Okyanusu
- İsminin anlamı: Adını 1728'de Rus hizmetinde çalışmış ve denizi sistemli olarak keşfetmiş Danimarkalı gezgin Vitus Bering'den alır.
Bering Boğazı'nın derinliği ortalamada sadece 30 ila 50 metre arasındadır ancak Bering Denizi'nin en derin noktası Bowers Havzası'nda 4.097 m'ye ulaşır. Bu deniz Alaska Yarımadası'ndadır. Son buzul çağında Bering Denizi'nin fazlasıyla sığ olduğuna ve insanların Asya'dan Kuzey Amerika'ya yürüyerek geçtiğine inanılıyor. Hayvanların da bu süre zarfında iki kıta arasında göç ettikleri düşünülür. Bering Denizi'nde 16 denizaltı kanyonu var. Bunlardan biri olan Zhemchug Kanyonu dünyanın en büyük kanyonudur.
Dünyadaki en nadir balina olan Kuzey Pasifik gerçek balinası (Eubalaena japonica) Bering Denizi'ne uğrar. Yılda 20 milyon deniz kuşu Bering'in kıyılarına konar. Ayrıca 419'dan fazla balık türünün bölgede yaşadığı biliniyor. Ticari balıkçılık önemlidir. ABD tek başına her yıl Bering Denizi'nden yaklaşık 1 milyar dolar değerinde deniz mahsulü yakalıyor. Discovery Channel'ın kral yengeci ve opilio yengeç mevsimlerini filme aldığı Ölümcül Av isimli TV programı burada doğdu. Steller deniz ineği, Bering Kanada Kazı ve Gözlüklü karabatak, insan sömürüsü nedeniyle nesli tükenen Bering türleri arasında.
Meksika Körfezi
- Büyüklük: 1.600.000 km2
- Ortalama derinlik: 1615 metre
- Okyanus: Atlantik Okyanusu
Meksika Körfezi, 5.000 km kıyı şeridi ile dünyanın en büyük körfezi ve en büyük dokuzuncu su kütlesidir. Körfez Akıntısı bu alandan doğar. Meksika Körfezi'nin yaklaşık 300 milyon yıl önceki Geç Triyas döneminde yaşanan kıta levhası çarpışması sonucu deniz tabanının batmasıyla oluştuğu düşünülüyor. Çoğu kısmı sığ olsa da Sigsbee Oyuğu'nun 5203 metre olduğu ölçülmüştür ve burada Mariana Çukuru'ndakine benzer derin deniz canlıları yaşar.
Meksika Körfezi'nin Avrupalılarca ilk keşfi 1497'de Amerigo Vespucci tarafından yapıldı. Bugün körfezin çevresinde 60 milyon insan var. 29 deniz memelisi ve 49 köpekbalığının bu denizde yaşadığı bilinir. Körfez'in altında genellikle potansiyel çevre sorunları yönünden kontrol edilmeyen yaklaşık 27.000 terk edilmiş petrol ve gaz kuyusu var. Bölgedeki turizmden 100 milyar dolar ve petrol ile doğal gazdan ise 124 milyar dolar kazanç üretiliyor. 2010'daki BP Deepwater sızıntısı 6800'den fazla hayvanı öldürdü.
Ohotsk Denizi
- Büyüklük: 1.583.000 km2
- Ortalama derinlik: 859 metre
- Okyanus: Pasifik Okyanusu
- İsminin anlamı: Adını, Uzak Doğu Rusya'daki ilk yerleşim yerinden alır.
Ohotsk Denizi, Japonya'nın kuzeyinde yer alan ve küçük bir bölüm dışında neredeyse tüm sınırı Rusya'da olan bir deniz. Doğu Asya'daki en soğuk deniz burası. Kışın oluşan buz denizde seyahati zorlaştırıyor. Bunun nedeni tatlı suyla ilgili. Su ne kadar az tuzlu olursa o kadar kolay donar. 1640'larda Ohotsk Denizi'ni ziyaret eden ilk Rus kaşifler Vassili Poyarkov ve Ivan Moskvitin idi. 19. ve 20. yüzyılın başlarında Avrupa ve Amerika'dan gelen gemiler Ohotsk Denizi'nde balina avladı. Yakaladıkları ana balinalar Grönland balinası ve gerçek balinalardı.
Bugün o dönemdeki balina avından kalan çok sayıda gemi enkazı var. Ohotsk Denizi sahanlığında yaklaşık 3,5 milyar ton yakıt olduğu tahmin ediliyor.
2011 yılında 67 kişinin bulunduğu bir Rus petrol sondaj kulesi Ohotsk Denizi'nde battı. 14'ü buzkıran ve römorkör ile kurtarıldı. Ohotsk Denizi'ndeki ana limanlar arasında Rusya'da Magadan, Palana ve Japonya'da Abashiri, Monbetsu ve Wakkanai bulunuyor.
Doğu Çin Denizi
- Büyüklük: 1.249.000 km2
- Ortalama derinlik: 350 metre
- Okyanus: Pasifik Okyanusu
Muson iklimi Doğu Çin Denizi'ne hakimdir. Bunun sonucu olarak yağışlı yazlar ve tayfunlu kışlar görülür. Doğu Çin Denizi, Pasifik Okyanusu'nda bulunuyor. Batısında Asya kıtası, güneyinde Güney Çin Denizi ve doğusunda Japonya'nın Ryukyu ve Kyushu Adaları var. Kore Boğazı üzerinden Japonya Denizi'ne bağlanır ve kuzeyde Sarıdeniz'e açılır. Çin, Tayvan, Japonya ve Güney Kore'nin Doğu Çin Denizi'ne sınırı var. Büyük Yangtze Nehri Doğu Çin Denizi'ne boşalır ve denizin kuzey bölgesinde batık resifler vardır.
1849 ile 1892 yılları arasında Amerikan balina avcıları Doğu Çin Denizi'nde avlandılar ve neredeyse balina soyunu tükenme noktasına getirdiler. Doğu Çin Denizi bölgeleri Güney Kore, Japonya ve Çin Halk Cumhuriyeti arasında tartışmaya neden olur. Tartışmanın özünde gaz ve petrol yatakları var. Doğu Çin Denizi nispeten sığ kabul ediliyor. Ayrıca deniz yosunu hasatı ile ünlüdür.
Japon Denizi
- Büyüklük: 978.000 km2
- Ortalama derinlik: 1.752 metre
- Okyanus: Pasifik Okyanusu
Japon Denizi, aynı adı taşıyan ülkeye balık ve maden yatağı tedariği ve bölgesel ticarette üs olarak hizmet veriyor. Aynı zamanda ülkedeki hava olaylarını da belirliyor. Bu denizin kuzeyi bile donmaktadır. Japon Denizi, Rus adası Sakhalin ile Japonya Denizi'ni Pasifik Okyanusu'ndan ayıran Japon takımadaları arasında yer alır. Neredeyse tümüyle Pasifik Okyanusu ile çevrili olduğundan hiç gelgit aktivitesi olmaz ve ayrıca okyanusa göre tuzluluğu düşüktür. Bu özel deniz, Güney Kore, Kuzey Kore, Rusya ve Japonya ülkeleriyle kıyıya sahip. Havuç biçimindeki Japon Denizi'nin kıyı şeridi 7560 km uzunluğunda.
Suyu nispeten ılıktır ve tsunami ile tayfun oluşturan musonları vardır. Sularındaki yüksek seviyede çözünmüş oksijen birçok canlı türün bölgede var olmasını sağlıyor. 900'den fazla kabuklu türüne, 3.500 hayvan türüne, 800 su bitkisi, 1.000 balık ve 26 memeli türüne sahip. Japon Denizi'nde bulunabilen okyanus balıkları arasında uskumru, sardalya, hamsi, ringa balığı, kalamar, somon, alabalık, çipura ve zargana var. Bir zamanlar adı Balina Denizi olarak anılıyordu. Japon Denizi'nin sularında hiç büyük ada yoktur. Japonya'nın Moğollarca başarılı şekilde istila edilmemesinin ana nedenlerinden biri zorlu Japon Denizi'ydi.
Hudson Körfezi
- Büyüklük: 819.000 km2
- Ortalama derinlik: 100 metre
- Okyanus: Pasifik Okyanusu
- İsminin anlamı: 2 Ağustos 1610'dan başlayarak Discovery gemisiyle bu suları keşfeden Sir Henry Hudson oldu. Henry Hudson, 1611'de adını taşıyan denizde öldü.
Bazıları Hudson Körfezi'nin meteor çarpmasıyla oluştuğuna inanır. Kanada'daki Hudson Körfezi'nin iç denizi, adını 1610'da Discovery gemisiyle Asya'daki Kuzeybatı Geçidi'ni arayan Henry Hudson'dan aldı. Hudson Körfezi o tarihlerde donmuş olduğundan Henry Hudson ve ekibi kışı körfezin güney ucunda geçirdi. Hudson Körfezi'nde ilk kez 1668'de başlatılan kunduz postu ticareti bugün hala var olan Hudson's Bay Company'nin kurulmasına yol açmıştır.
Bengal Körfezi'nden sonra dünyanın en büyük ikinci koyudur. Bu büyük tuzlu su kütlesi Aralık ortasından Haziran ortasına kadar donar. Hudson Boğazı, denizi kuzey bölgesinden Atlantik Okyanusu'na bağlar. Bu denizde sıcaklıklar yıl boyunca düşüktür: -5 ile -9 santigrat derece arasında değişir. Daha sıcak havalarda bazen 10 dereceye yükselir. Denizin tuzluluk oranı okyanus ortalamasından azdır. Bugün bölgedeki birçok insan Inuit ve Kri yerlilerinden oluşuyor. Yaz boyunca yaklaşık 50.000 beluga balinası Hudson Körfezi'ne gelir.
Andaman Denizi
- Büyüklük: 797.700 km2
- Ortalama derinlik: 870 metre
- Okyanus: Hint Okyanusu
- İsminin anlamı: Güney Asya'da maymun kral olarak bilinen Handuman'dan gelir.
Andaman Denizi'nin üst üçte birlik kısmındaki suyun tuzluluk oranı yıl boyunca değişir. Kışın az yağmur olduğunda sular yaz muson mevsimine göre çok daha tuzludur. Andaman Denizi, Sumatra'nın kuzeyinde, Tayland'ın batısında, Burma'nın güneyinde bulunuyor ve Hint Okyanusu'nun parçası kabul ediliyor. Andaman Denizi güneydoğuda daralır ve Malakka Boğazı oluşur. Malakka Boğazı, Sumatra adasını Malay Yarımadası'ndan ayırmaktadır. Burası popüler turistik kıyı bölgelerine ev sahipliği yapıyor. Tüm denizin maksimum uzunluğu 1200 km'dir.
Andaman Denizi havzasında yer alan ülkeler arasında Malezya, Endonezya, Tayland, Myanmar ve Hindistan var. 2004 yılındaki tsunami kıyı bölgelerindeki turizm ve balıkçılık endüstrisine büyük zarar verdi. Hint yarımadasının tek aktif yanardağ Barren Adası'ndadır ve çapı 3 km'dir. 1991 yılında patladı ve en son 200 yıl önce faaliyete geçmişti. Bu denizin kıyılarındaki bitki örtüsü mangrov ve deniz çayırıdır. Ağaç kökünün suyla buluştuğu mangrovlar balıklar için yuva ve sığınak olur. Andaman Denizi'nde ayrıca dört deniz kaplumbağası türü ve toplam 150 dugong (deniz ineği) yaşıyor. 2004'teki 9.3 büyüklüğündeki depremin doğurduğu tsunami 280.000 kişiyi öldürdü.
