Günümüzün en popüler sporu olan dünya futbolunun ortaya çıkış tarihini ve yerini gösteren net bir belge yok. Bununla birlikte çoğu tarihçi bu top oyununun en az 3000 yıldan uzun bir süredir bir şekilde oynandığı konusunda hemfikirdir. İlk kez İngiltere'de geliştirilen modern futbolun kökeni Çin, Japonya, Mısır ve Yunanistan'da oynanan antik top oyununa kadar uzanıyor.
Futbolu İcat Eden Ülke
Futbol oyunu tarih boyunca şekillenerek günümüze geldi. Futbolu ilk icat eden MÖ 5000'de Çin oldu. Bu antik top oyununa Cuju dediler. İsmi Tsu Chu olarak da okunan bu oyun temelde bir futboldu. Tsu "topu ayakla tekmelemek" ve Chu "doldurulmuş deri top" demektir. Tsu Chu ile bugünkü futbol gibi oyun sırasında topu ellemeye izin verilmezdi. MÖ 2. ve 3. yüzyıllarda Han Hanedanı askerlerinin, kürkle doldurulmuş bir deri topu küçük bir deliğe tekmelediği "Tsu Chu" denilen oyunu oynadığına dair somut kanıtlar var. Top içinde file olan 30-40 cm'lik bir açıklığa vurulmaya çalışılırdı.
MÖ 2500'e gelindiğinde III. Baket döneminde Mısır'da genç kadınlar tarafından oynanan bir tür top oyunu vardı, çünkü bu spora dair çizimler Baket'in mezarında tasvir edilmiştir. Spora dair çok fazla şey bilinmemekle birlikte bir topla oynadığı açıkça görülür.
MÖ 1000'de Japonlar bu oyuna "Kemari" diyordu. Bugünkü hacky sack'e çok benziyor, iki ila on iki oyuncuyla oynanıyor ve talaşla doldurulmuş daha büyük bir top kullanıyordu. Kemari'nin oynandığı sahaya kakari denirdi ve 15 m2 büyüklüğünde olurdu. Sahanın her köşesinde dört ağaç yer alırdı: Kiraz, akçaağaç, çam ve söğüt. Ancak bambu da kullanılabilirdi ve günümüzde böyledir.
Milattan önceye uzanan Antik Yunanistan'da Episkiros adında bir oyun oynanırdı. Eşit oyunculu iki takım topu diğer takımın kafasının üstünden atmaya çalışırdı. Takımlar arasında beyaz bir çizgi ve her takımın arkasında başka bir beyaz çizgi bulunurdu. Takımlardan biri arkalarındaki son çizgiyi de geçtiğinde top diğer takıma geçerdi.
MÖ 50'de Çinli Tsu Chu oyuncuları ve Japon Kemari oyuncuları birleştiler ve kendi uluslararası futbol oyununu geliştirdiler. Böyle bir oyunun oynandığına dair ilk belirgin kanıt MS 611 tarihinde yapılan maçtır.
MS 600'de Meksika ve Orta Amerika'da ilk kauçuk top icat edildi. Top "I" harfi şeklinde, girintili, 12-15 metrelik bir sahada oynanıyordu. Her duvarın ortasına taş veya tahtadan bir halka sabitlenir ve amaç sert lastik topun halkadan geçmesini önlemektir. Oyun 1600'lere kadar oynanmaya devam etti.
Futbol Kanlı Bir Oyundu
700'lü yıllarda Britanya'da ilk futbol oyunu oynandı ve ortaya çıkış hikayesi gariptir. İngiltere'nin doğusundaki yerliler savaşta mağlup ettikleri Danimarkalı prensin kopmuş kafasını tekmeleyerek kutlama yaptılar. Bu kutlama türü sonraki yıllar devam etti. Ne var ki bu oyunlar son derece şiddetliydi; yaralanmak ve ölmek nadir olmazdı.
1331'e gelindiğinde Britanya'daki bu barbar kutlama oyunu hala popülerdi. İngiltere Kralı III. Edward bu tarihte oyunu durdurmak için yasa çıkardı. Bir asrı aşkın süre sonra İskoçya Kralı I. James 1424'de aynı yasağı hayata geçirdi.
1500'de İtalya'da 27'den fazla kişiden oluşan takımlarla "calcio" oynanırdı. Oyun bir topu kale çizgisi üzerinden tekmeleme, taşıma veya pas atmayı içeriyordu. Giovanni Bardi 1580'de calcio adlı oyunun kurallarını yayımladı. Bundan önce İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth 1572'de futbolu yasaklamıştı. Oynayanların bir hafta hapis cezasına ve ardından kilisede kefarete mahkum edileceği bildirildi. Nedeni kurala uyulmaması ve oyunun kutsal dinlenme günü olan pazar günü de oynanmasıydı.
1600'de Alaska ve Kanada'daki yerli Eskimolar çimen, karibu tüyü ve yosunla doldurulmuş toplarla buz üzerinde aqsaqtuk adlı bir oyun oynadılar. Bir söylencede iki köyün birbirinden 15 km uzakta bulunan hedeflerle oynadığı belirtilir.
1605'te futbol İngiltere'de yeniden yasal hale getirildi. 1620'de Kuzey Amerika'daki Jamestown'da yaşayan yerli Kızılderililer "ayakla top oynamak için toplanmak" anlamına gelen "pasuckuakohowog" adlı bir oyun oynuyordu. Saha 800 metre genişliğinde ve gol hedefleri 1,6 uzaklıktaydı. Sahada bir seferde 1000 oyuncu olurdu.
1815'te İngiltere'deki Eton College futbol için kurallar koydu. 1820'de futbol ABD'ye geldi ve Northeastern Üniveresitesi ile Harvard, Princeton, Amherst ve Brown gibi kolejler arasında oynandı.
Tarihteki İlk Futbol Kulübü
1848'de kurallar daha da standartlaştı ve tüm okullar, kolejler ve üniversiteler Cambridge Kuralları olarak bilinen sürümü kabul etti. Dünyanın ilk futbol kulübü 1857'de İngiltere'de Sheffield F.C. adıyla kuruldu. Kulüp günümüzde aktiftir. İngiltere dışında bir ülkede kurulan ilk futbol kulübüyse 1862'de ABD, Boston'da açılan Oneida Football Club'dır.
1863 26 Ekim'de bugün hala görevini sürdüren Futbol Birliği (Football Association) kuruldu. 11 Londra okulu ve kulübü aralarında oynanacak herhangi bir futbol maçında geçerli olacak kuralları belirlemek için Masonlar Tavernası'nda bir araya geldiler. 8 Aralık 1863'te Association Football ikiye ayrıldı ve Rugby Football organizasyonu doğdu.
İlk Futbol Maçı
Aynı yıl ilk futbol maçı oynandı. Barnes Futbol Kulübü ile Richmond Futbol Kulübü arasındaki maç 19 Aralık 1863'te Londra, Mortlake'de Barnes Common'da oynandı ve 0-0 berabere bitti. Futbol Birliği 1869'da topun herhangi bir şekilde ele alınmasını engellemek için kuralları daha da değiştirdi.
İlk Resmi Uluslararası Maç
1872'de İskoçya ve İngiltere milli takımları arasındaki ilk resmi uluslararası futbol maçı Glasgow İskoçya'da oynandı. Maç 30 Kasım 1872'de gerçekleşti ve 0-0 berabere bitti. 1883'te dört İngiliz federasyonu aynı kurallar üzerinde uzlaştı ve Uluslararası Futbol Birliği Kurulu oluşturuldu.
Büyük Britanya dışından takımlar arasında oynanan ilk uluslararası futbol maçı 1885'te ABD ve Kanada arasında Newark'ta yapıldı ve Kanada 1-0 ile galip geldi.
1888'de futbola penaltı vuruşu getirildi. 1900'de Olimpiyat Oyunları'nda ilk kez futbol oynandı Paris'te yapılan bir toplantıya Fransa, Belçika, Danimarka, Hollanda, İspanya, İsveç ve İsviçre'den delegeler katıldı ve 21 Mayıs 1904'te FIFA kuruldu.
Federation Internationale de Football Association (FIFA) 1930'da 13 takımla Montevideo, Uruguay'da ilk futbol Dünya Kupası turnuvasını düzenledi.
Futbol 1932'de Los Angeles'da yapılacak Olimpiyat Oyunları'nın programından çıkarıldı. Sebebi birçok güçlü futbol ülkesinin ABD'ye seyahat etmenin masraflarını karşılamakta isteksiz olmasıydı. Ayrıca FIFA ile IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi) arasında amatörlüğün tanımı konusunda tartışmalar vardı.
1991 yılında Çin'de düzenlenen ilk Kadınlar Dünya Kupası ABD tarafından kazanıldı. 1996 Amerikan kadın futbol takımı, Olimpiyatlar'daki ilk kadın futbol maçını kazandı.
Kaynaklar:
- Green, Geoffrey (1953); The History of the Football Association; Naldrett Press, London.
- Mandelbaum, Michael (2004); The Meaning of Sports; Public Affairs, ISBN 1-58648-252-1.
- Williams, Graham (1994); The Code War; Yore Publications, ISBN 1-874427-65-8.
- Harvey, Adrian (2005). Football, the First Hundred Years. Routledge. pp. 95–99. ISBN 978-0-415-35019-8.
- "Sports". Encyclopedia Britannica.
