Pön Savaşları: Roma ve Kartaca Akdeniz'de Çarpışıyor

Pön Savaşları Roma tarihinin dönüm noktası olmuşken, Kartacalıları çöküşe sürüklemiştir.

Yazar Burcu Kara
pön savaşları kartaca savaşları

Kartaca ve Roma arasında üç Pön Savaşı gerçekleşti ve yaklaşık bir yüzyıl boyunca devam etti. İlki MÖ 264'te yaşandı. Son savaş ise MÖ 146'da gerçekleşti ve Roma'nın zaferi ve Kartaca'nın yıkılmasıyla sona erdi. Birinci Pön Savaşı çıktığında Roma İtalyan yarımadasında egemen güçken, Kartaca Kuzey Afrika'da güçlü bir şehir devletiydi ve dünyanın önde gelen deniz gücüydü.

Birinci Pön Savaşı, MÖ 264'te başladı. Roma, Kartaca kontrolündeki Sicilya adasına müdahale etti ve savaş Roma'nın hem Sicilya hem de Korsika'yı kontrol etmesiyle sona erdi. İmparatorluk bundan sonra hem deniz hem de kara gücü olarak öne çıkmaya başladı. İkinci Pön Savaşı'nda büyük Kartacalı general Hannibal Barca İtalya'yı işgal etti ve Trasimene Gölü ve Cannae Muharebesi'nde büyük zaferler kazandı. Ne var ki MÖ 202'de Roma generali Scipio Africanus karşısında yenilgi yaşadı ki Roma batı Akdeniz ve İspanya'nın büyük kısmının kontrolünü ele geçirdi. Üçüncü Pön Savaşı'nda Genç Scipio liderliğindeki Romalılar MÖ 146'da Kartaca şehrini ele geçirip yok ederek Afrika'yı güçlü Roma İmparatorluğu'nun bir başka vilayetine dönüştürdüler.

Birinci Pön Savaşı (MÖ 264-241)

Mylae Savaşı'nda Roma, corvus isimli icadını kullanarak Kartaca gemisine çıkarma yapıyor. Roma, corvus ile 50 Kartaca gemisini batırdı.
Mylae Savaşı'nda Roma, corvus isimli icadını kullanarak Kartaca gemisine çıkarma yapıyor. Roma, corvus ile 50 Kartaca gemisini batırdı.

Akdeniz limanındaki Sur şehrinden (şimdiki Lübnan) gelen Fenikeli yerleşimciler MÖ 814 civarında Afrika'nın kuzey kıyısına, günümüz Tunus'un hemen kuzeyine Kartaca şehir devletini kurdular. (Sonraları Kartaca ve Roma arasındaki savaşların adı olacak olan "Punic" (Pön) kelimesi Fenike'nin Latincesinden türetilmiştir.) Kartaca MÖ 265'te bölgenin en zengin ve en gelişmiş şehriydi ve önde gelen deniz gücüydü. Bölgedeki diğer birçok güçle, özellikle de Yunanistan ile şiddetli şekilde çatışmış olsa da Roma ile ilişkileri tarihsel olarak dostaneydi ve yıllar boyu çeşitli şehirler arası ticaret anlaşmaları imzalanmıştı.

Biliyor musunuz? Pön Savaşları ile ilgili ana bilgi kaynaklarından olan Yunan tarihçi Polibios, MÖ 200 yıllarında doğmuştur. Scipio Aemilianus'un arkadaşı ve akıl hocasıydı ve MÖ 146'da Kartaca'nın kuşatılması ve yıkılmasına tanık oldu.

Roma MÖ 264'te Sicilya adasının (o zamanlar Kartaca bölgesi) batı kıyısındaki Syracuse şehrinden askerlerin Messina şehrine düzenlediği saldırıyı kapsayan anlaşmazlığa müdahale etmeye karar verdi. Kartaca, Syracuse'u desteklerken, Roma Messina'yı destekledi ve taraflar arasındaki mücadele kısa sürede Sicilya'nın kontrolünü ele alan tehlikeli bir çatışmaya dönüştü.

Yaklaşık 20 yıl boyunca Roma, Kartaca'nın güçlü donanmasıyla yüzleşmek için tüm filosunu yeniden inşa etti ve MÖ 260'da Mylae'de ilk deniz zaferini kazandı. Yunanlılar bu savaş için Roma'ya 60 günde 120 gemi yaptı. Roma, corvus icadı sayesinde 50 Kartaca gemisini batırdı. Bunu MÖ 256'da Ecnomus Muharebesi'ndeki büyük zafer izledi. Roma aynı yıl Kuzey Afrika'yı işgal etmeyi denedi ve yenilgiyle karşılaştı ancak pes etmedi ve MÖ 241'de yola çıkan Roma filosu denizde Kartacalılara karşı kesin bir zafer kazandı. Bu zafer Kartacalıların ertingü deniz üstünlüğünü kırdı. Birinci Pön Savaşı'nın sonunda Sicilya, Roma'nın ilk denizaşırı bölgesi oldu.

Ayrıca: Roma'yı Akdeniz gücü yapan Roma deniz muharebeleri

İkinci Pön Savaşı (MÖ 218-201)

Hannibal ve ordusu Romalılara saldırmak için Alpleri geçerken.
Hannibal ve ordusu Romalılara saldırmak için Alpleri geçer. (Sanatçı: Heinrich Leutemann)

Sonraki yıllarda Roma, hem Korsika hem de Sardunya'nın kontrolünü ele geçirdi, ancak Kartaca, güçlü general Hamilcar Barca'nın ve daha sonra oğlu Hasdrubal'ın liderliğinde MÖ 237'den itibaren İspanya'da yeni bir etki kurmayı başardı. Polibios ve Titus Livius'un Roma tarih kayıtlarına göre Hamilcar Barca MÖ 229'da ölmeden önce küçük oğlu Hannibal Barca'ya henüz çocukken Roma'ya intikam yemini ettirdi.

Hasdrubal'ın MÖ 221'de ölümü üzerine Hannibal, İspanya'daki Kartaca kuvvetlerinin komutasını aldı. İki yıl sonra ordusunu Ebro Nehri üzerinden Roma koruması altındaki İber şehri Saguntum'a yürüttü ve Roma'ya etkin şekilde savaş ilan etti. İkinci Pön Savaşı ile Hannibal ve birlikleri (90.000 piyade, 12.000 süvari ve birkaç fil) İspanya üzerinden Alpler boyunca giderek İtalya'ya yürüdü ve Ticinus, Trasimene, Trebia'da bulunan Roma birliklerine karşı zaferler kazandı. Hannibal'ın cesur Roma istilası MÖ 216'daki Cannae Muharebesi'nde zirveye ulaştı.

Üstün süvarilerini kullanarak kendisinin iki katı büyüklüğündeki Roma ordusunu kuşatmaya çalıştı ve onlara büyük kayıplar verdirdi. Hannibal bu en büyük zaferini Roma ordusuna önce merkezden geçit vererek ve ardından yandan ve arkadan aniden saldırarak elde etti. Savaşta 44.000 Roma askerine karşılık yalnızca 6.000 Kartaca askeri öldü.

Ancak Romalılar bu feci yenilginin ardından hızla toparlanmayı başardılar ve Roma'nın İspanya ve Kuzey Afrika'da yükselen genç generali Publius Cornelius Scipio (daha sonra Scipio Africanus olarak bilinecek) altında kazandığı zaferler ile Kartacalılar İtalya'daki hakimiyeti kaybettiler.

Hannibal'ın ordusu MÖ 203'te Kuzey Afrika'yı savunmak üzere İtalya'yı terk etmek zorunda kaldı ve Scipio'nun ordusu ertesi yıl Kartacalıları Zama'da bozguna uğrattı. Hannibal savaşa 80 fil getirmişti. Hannibal'ın İkinci Pön Savaşı'nda büyük kayıplar vermesi Batı Akdeniz'deki Kartaca imparatorluğunun sonunu getirdi ve Roma'yı İspanya'nın kontrolüne bıraktı. Roma, Kartaca'nın Kuzey Afrika'daki topraklarını elinde tutmasına izin verdi ve Kartaca ise karşılığında filosundan vazgeçmeyi ve Roma'ya gümüş olarak büyük tazminat ödemeyi kabul etti.

Üçüncü Pön Savaşı (MÖ 149-146)

pön kartaca üçüncü savaş

Roma ile Kartaca arasındaki üç çatışmanın açık ara en ihtilaflı olanı Üçüncü Pön Savaşı'dır. Yaşlı Cato ve Roma Senatosu'nun diğer başlıca üyeleri meslektaşlarını Kartaca'nın (zayıflamış durumunda bile) Roma'nın bölgedeki hakimiyetine tehdit olduğunu ikna etmeye çalıştılar. Kartaca'nın MÖ 149'da komşu ülke Numidia'ya savaş ilan ederek Roma ile yaptığı antlaşmayı bozmasının ardından Romalılar Üçüncü Pön Savaşı'nı başlatmak üzere Kuzey Afrika'ya ordu gönderdi. Seferde 80.000 piyade ve 4.000 atlı kullandı.

Kartaca iki yıl boyunca Roma kuşatmasına direndi. Her şey Roma'nın MÖ 147'de yaptığı komuta değişikliği ile yön değiştirdi. Genç general Scipio Aemilianus (daha sonra Genç Scipio olarak bilinecek) Kuzey Afrika seferi için görevlendirildi. Aemilianus, Kartaca çevresindeki Roma mevzilerini sıkılaştırdı ve MÖ 146 baharında limana güçlü bir saldırı başlattı. Düşmanı şehre doğru itti, şehre girdi ve önüne çıkan her evi yıktı. Kartaca ordusu son olarak kalelerine sığındı.

Yedi gün boyunca dökülen korkunç kandan sonra Kartacalılar teslim oldular ve yaklaşık 700 yıldır ayakta kalmış olan bir antik kent yok edildi. Hayattaki 50.000 Kartaca vatandaşı köle olarak satıldı. Yine MÖ 146'da Roma birlikleri Makedonya Savaşları'nda Makedonya Kralı V. Filip'i yenmek için doğuya hareket ettiler ve Roma aynı yıl İspanya'nın Atlantik kıyısından Yunanistan ile Küçük Asya (şimdi Türkiye) arasındaki sınıra kadar uzanan dev bir imparatorluğun hakimi oldu.