Dünyanın en büyük ikinci okyanusu olan Atlas Okyanusu veya diğer adıyla Atlantik Okyanusu, kasırgalar dahil olmak üzere hava durumu düzenini yönlendiriyor ve deniz kaplumbağasından yunusa kadar birçok türe ev sahipliği yapıyor. Yüzyıllar boyunca Atlas Okyanusu ticaret ve seyahat için önemli bir rota oldu. Kuzey Kutup Dairesi'nden Antarktika'ya uzanan Atlas Okyanusu, batıda Amerika ile doğuda Avrupa ve Afrika ile çevrili. 106 milyon km2 yüzölçümü ile Pasifik Okyanusu'ndan sonra dünyanın en büyük ikinci okyanusu.
Bir Su Kütlesi 500 Yıl Yol Alıyor
Bilim adamları ve coğrafyacılar Atlas'ı kuzey ve güney olarak ayırıyor. Kuzey Atlas ve Güney Atlas'ın her biri dünyadaki havayı etkileyen farklı okyanus akıntılarına sahip. Atlas ismi ilk kez antik Yunan kültüründe ortaya çıktı: Atlantis söylencesinde toplumların ötesinde bir denize, Atlas Denizi'ne atıfta bulunulur. Diğer yandan, barındırdığı çok sayıda buzul parçasıyla Titanik'in battığı okyanus da burası.
Okyanus, lavabodaki su gibi hareketsiz değil. Aksine bir taşıma bandı gibi ve bu bant geniş bir alanda yaşanan sıcaklık ve tuzluluk değişimiyle hareket ediyor. Hem hızlı hareket eden yüzey akıntıları hem de yavaş hareket eden derin okyanus akıntıları okyanus suyunun dünyanın dört yanını dolaşmasını sağlar.
Deniz suyu sürekli denge bulmaya çalışır. Ilık su soğuk sudan daha az yoğun olduğundan su soğudukça batar ve yerini ılık su alır. Bu süreçte yüksek tuzluluk oranına sahip su düşük tuzluluk oranına sahip suya karışır. Tüm bunlara termohalin dolaşımı deniliyor ve okyanusun taşıma bandını çalıştırıyor.
Ilık su, Meksika Körfezi'nden çıkan sıcak hava akımı olan Körfez Akıntısı ile ısınır. Ilık su sonra kuzeye hareket eder ve buradaki soğuk suyun batmasına neden olarak onu güneye iter. Akıntı Antarktika'ya ilerlerken yukarı yükselir ve soğuk su yeniden yüzeye itilir; taşıma bandı böylece dünyanın dört bir yanını dolaşıyor.
Bilim adamları, bu taşıma bandının veya taşıyıcı kuşağın tek bir yolculuğunun yaklaşık 500 yıl sürdüğünü tahmin ediyor.
Asla Doymayan Bir Dev
Atlas Okyanusu doymayan bir devdir: Dünyanın kara kütlesinin yarısını içeren başlıca nehirlerin suyu ona boşalıyor. Bu nehirlerden birkaçı arasında Mississippi, Amazon, Kongo, Nijer, Loire, Ren ve Akdeniz ile Baltık denizlerine akan diğer büyük nehirler var.
En Uzun Sıradağ Atlas Okyanusu'nda
Atlas Okyanusu'nun altında Atlantik Ortası Sırtı olarak bilinen şaşırtıcı bir dağ silsilesi var. Bu su altı dağ oluşumunu uydu görüntülerinde görebilirsiniz. Atlantik Ortası Sırtı, dünyadaki en uzun dağ silsilesidir ve And Dağları ve Himalayalar dahil diğer büyük sıradağların dört katı uzunluğundadır.
Yüksek Gelgitler
Atlas, herhangi bir okyanus arasında en yüksek gelgitlere sahip. Öyle ki bu yönüyle diğer tüm okyanusları utandırır. Örneğin, başta Kanada'da yer alan Fundy Körfezi her gün dünyanın tüm tatlı su nehirlerinin toplamından daha fazla suyla doluyor… hem de iki kez. Eğer bu sizi hala etkilemediyse şunu düşünün: Su seviyesi bazı bölgelerde 16 metre kadar yükselir! Bu 5 katlı bir bina demek.
125 Türkiye Büyüklüğünde
Pasifik Okyanusu elbette Atlas Okyanusu'ndan daha büyük ancak bu Atlas'ın küçük olduğu anlamına gelmiyor. Bu okyanus Dünya yüzeyinin %20'sini kaplar yani içine yaklaşık 125 Türkiye sığabilir. En büyük adaları arasında Büyük Britanya, Küba, İrlanda ve Newfoundland var.
Bermuda Şeytan Üçgeni
Herkes Miami, Bermuda ve Porto Riko arasındaki üçgende yer alan ve ölümcül hava olaylarına sahne olan ünlü Bermuda Şeytan Üçgeni'ni bilir. Uzmanlar yine de diğer benzer bölgelere kıyasla bu bölge hakkında olağandışı bir şeyin olmadığını iddia ediyor.
Kasırgalar
Afrika'nın Sahra Çölü olmasaydı, Kuzey Amerika'nın doğu kıyılarını az miktarda kasırga vururdu. Bunun nedeni, Sahra'nın kuru, sıcak havası ile batı ve güneydeki nemli soğuk havanın farkının Afrika Doğu Jeti denilen rüzgar akımını oluşturması. Bu jet batıdan esen rüzgarları Afrika'nın batı kıyısına itiyor ve bazen okyanus suyunu toplayıp gök gürültülü fırtına oluşturuyor. Kasırga bazen Atlas Okyanusu'nda ilerlerken zayıflar ancak Doğu Kıyısı veya Meksika Körfezi'ndeki ılık sular onu yeniden canlandırır.
Atlas Okyanusu'nda Deniz Yaşamı
Atlas veya Atlantik Okyanusu, hem yüzeyde gözlemleyebildiğimiz hem de insan gözünden gizlenmiş çok çeşitli deniz yaşamlarına sahip. Atlas Okyanusu'nun yaklaşık 900 metre altında bile çeşitli mercanlar, balıklar ve yumuşakçalar var. Bu okyanusta yunuslardan deniz kaplumbağalarına kadar birçok tür yaşıyor.
Bir süredir popülasyonu azalan büyük beyaz köpekbalığı şimdi sayıca artarken Kuzey Atlas gerçek balinası giderek yok olma yolunda (Sayıları yaklaşık 400'e indi). Bu balina adını 20. yüzyılın başında onu yakalamak için "doğru" balina olarak gören avcılardan aldı. Otopsilerin gösterdiği gibi geçtiğimiz birkaç yıl boyunca en çok gemi çarpmaları ile öldüler. Bilim adamları ayrıca çevresel stresle karşı karşıya olan dişilerin azalan nüfusu canlandıracak kadar hızlı üremediğinden endişe duyuyor.
Değişen su sıcaklığı balıkçılığı da etkiliyor. Araştırmalar Atlas Okyanusu'ndaki bazı balık popülasyonlarının arttığını, ısınan sulardaki bazılarının ise küçüldüğünü göstermekte. Atlas Okyanusu'nun parçası olan Kuzey Avrupa'daki Kuzey Denizi, ısınan sular ve aşırı avlanma sonucu balıkçılığın küçüldüğü bir yer oldu. New England kıyılarındaki balıkçılık ise büyümüştür.
Atlas Okyanusu'nda İklim Değişikliği
Bilim adamları, ısınan atmosferin Atlas Okyanusu'nu ne derece değiştirdiğini anlamak için çalışıyor. Karayipler'e yerleştirilen bilimsel aletler Atlas'taki dev okyanus dolaşım sisteminin yavaşladığını gösterdi. Bazı bilim adamları, soğuk Arktik suları ısınırsa, sıcaklık farkının okyanus sirkülasyonunu yavaşlatacağından endişe ediyor.
Atlas Okyanusu'nun taşıyıcı kuşağı, çevredeki kara kütlelerine ulaşan havayı etkilediği için, dolaşım hızındaki değişiklik ABD'den Avrupa'ya kadar yazları, kışları ve doğal afetleri etkileyebilir. Kuzey Avrupa'ya ulaşması gereken sıcak akıntılar durursa bölgenin derin soğuklar yaşayabileceği endişesi bile var. Yine de akımların tam olarak neden yavaşladığı hala tartışılıyor. Bazı bilim adamları iklim değişikliğine ve eriyen buzullara işaret ederken, diğerleri bunun döngüsel yani doğal olduğunu savunur.
Bununla beraber bazı araştırmalar atmosfer ısındıkça fırtınaların daha şiddetli ve daha sulu hale geleceğini gösteriyor. Ilık sıcaklıklar, atmosferin daha fazla su taşıyacağı anlamına gelir ve bu nedenle Atlas Okyanusu'nun kıyılarını vuran kasırgalar daha fazla yağmur bırakır ve daha sıcak iklimde daha fazla sele neden olur.
Okyanuslar atmosferden daha fazla karbondioksit emdikçe, ortaya çıkan kimyasal reaksiyonla daha asidik hale geliyorlar. Asidik sular mercanların, yumuşakçaların ve bazı plankton türlerinin büyümesini yavaşlatır ve hatta onları potansiyel olarak öldürebilir. Bu okyanus asitleşmesi ile kritik besin zincirleri bozulabilir.
Atlas Okyanusu Hakkında Sık Sorulanlar
Atlas (Atlantik) Okyanusu ne kadar derindir?
Atlas Okyanusu'nun ortalama derinliği (denizleriyle birlikte) 3.646 metre ve Porto Riko adasının kuzeyindeki Porto Riko Çukuru'nda 8376 – 8.380 metre maksimum derinliğe sahiptir.
Atlas Okyanusu'nun deniz tabanının önemli bir özelliği nedir?
Atlas (Atlantik) Okyanusu tabanının göze çarpan özelliği, Atlantik'in uzunluğu boyunca uzanan, okyanus yatağının orta üçte birini kaplayan ve yaklaşık 1.600 km genişliğe ulaşan muazzam bir medyan dağ silsilesi olan Orta Atlantik Sırtı'dır. Orta Atlantik Sırtı bazı yerlerde deniz seviyesinin üzerine çıkarak adalar oluşturur.
Atlas Okyanusu'nun tuzluluk oranı nedir?
Kuzey Atlantik'in yüzey suları diğer okyanuslardan daha yüksek tuzluluk oranına sahiptir ve 20° ila 30° N enlemlerinde binde 37'yi aşan değerlere ulaşır. Atlantik Okyanusu'nun temel tuzluluk değeri Kuzey Atlantik'te binde 35,5 ile en yüksek, Güney Atlantik'te ise binde 34,5 ile en düşüktür.
Atlas (Atlantik) Okyanusu'nda ne tür balıklar vardır?
Atlas Okyanusu, ıstakoz, mezgit, morina, uskumru, ringa balığı, menhaden, deniz tarağı, karides, deniz tarağı, okyanus midyesi ve mavi midye dahil olmak üzere insan tüketimi için her yıl milyonlarca ton balık ve diğer deniz ürünlerini sağlamaktadır.
Atlas (Atlantik) Okyanusu ne kadar büyüktür?
Atlas Okyanusu, yaklaşık 106.400.000 kilometrekarelik bir alanı kaplayan dünyanın en büyük ikinci okyanusudur. Pasifik Okyanusu'nun yaklaşık yarısı büyüklüğündedir.
Atlas Okyanusu'na kıyısı olan ülkeler hangileridir?
Atlas Okyanusu'nun her iki tarafında Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Meksika, Brezilya, Arjantin, Güney Afrika, İspanya, Portekiz, Fransa, Birleşik Krallık ve Norveç gibi birçok ülke yer almaktadır.
Atlas Okyanusu'nun keşfinin tarihi nedir?
Atlas Okyanusu binlerce yıldır keşif ve ticaret için önemli bir alan olmuştur. Antik Fenikeliler ve Yunanlılar M.Ö. 600 gibi erken bir tarihte Atlantik boyunca yelken açmış ve Vikingler MS 1000 civarında Kuzey Amerika'da yerleşim yerleri kurmuştur. 15. ve 16. yüzyıllarda Kristof Kolomb, Vasco da Gama ve Ferdinand Macellan gibi Avrupalı kaşifler yeni ticaret yolları ve bölgeler aramak için Atlantik'i geçtiler.
Atlas Okyanusu'nun bazı önemli özellikleri nelerdir?
Atlas (Atlantik) Okyanusu, okyanusun ortasından geçen bir denizaltı sıradağları olan Orta Atlantik Sırtı; Kuzey Atlantik'te yüzen yosunlarla karakterize edilen bir bölge olan Sargasso Denizi; ve Meksika Körfezi'nden Amerika Birleşik Devletleri'nin doğu kıyısı boyunca ve Atlantik boyunca Avrupa'ya akan sıcak bir okyanus akıntısı olan Gulf Stream gibi birçok önemli özelliğe sahiptir.
