İlk Bilim İnsanı

İlk bilim insanının kim olduğunu anlamak bir noktaya kadar "bilim insanı" ile ne ifade edildiği ile ilgilidir.

ilk bilim insanı
Galileo Galilei heykeli.

Bilim geride kalan 2.500 yılda sayısız insanın elinde ilerledi ve gelişti. Tahminlere göre bugün dünyada yaklaşık 9 milyon bilim insanı yaşıyor. Bunlar, bilginin arayışında olan binlerce yıllık soyun en son nesli. Peki sizce tüm bilim insanlarının ortak atası diyebileceğimiz biri var mıdır? Başka bir deyişle, ilk bilim insanı.

Tarihteki İlk Bilim İnsanı

İlk bilim insanının kim olduğunu anlamak bir noktaya kadar "bilim insanı" ile ne ifade edildiği ile ilgilidir. "Bilim insanı" ifadesi ilk kez filozof William Whewell tarafından 1834 yılında ortaya atıldı. Üniversiteler kimyager, fizikçi, doğa bilimci ve matematikçi gibi çok sayıda akademik rütbeye sahip bireyle doluydu ve Whewell bu yüzden onlara topluca seslenmenin bir yolunu bulmak istemişti.

Daha da geriye gitmeden önce, bugün kavradığımız anlamıyla ilk bilim insanı unvanını taşıyan kayda değer iki modern adayı düşünmek mümkün: Bunlar ilki deneyi savunan 13. yüzyıl ortaçağ İngiliz filozofu Roger Bacon ve ikincisi ise 16. yüzyılda bilimsel yöntemi tanımlamış Francis Bacon (akraba değiller) olacaktır.

Ancak ikisi de özellikle Francis ile aynı dönemde yaşamış olan Galileo Galilei kadar ünlü değildi. Galilei'nin hareket ve evren çalışmaları ve de yanlışlar içeren dini dogmalarla mücadelesi onu ilk modern bilim insanı olarak tanımlamaya yeterlidir. Döneminin en güçlü teleskobunu üretti ve onunla Güneş Sistemi'ni inceleyerek günmerkezlilik modelini (Güneş merkezli evren modeli) kanıtladı. Bu görüş belki de tüm zamanların en büyük bilimsel devrimidir. Albert Einstein da Galilei'nin ilk modern bilim adamı olduğu konusunda hemfikir: "Modern fiziğin, gerçekten de modern bilimin babası".

Heysem ve icadı karanlık oda (camera obscura).
Heysem ve icadı karanlık oda (camera obscura).

Ancak daha da derine inmek ve bilim denen tüm bu çabayı başlatan adamı bulmak isterseniz karşınıza bugünkü Irak bölgesinde doğmuş İbn-i Heysem çıkacaktır. Yukarıda adı geçen Avrupalıların hepsinden yüzlerce yıl önce MS 10. yüzyılda yaşadı. Müslüman bu adam, ışık ve görme üstüne muazzam çalışmalar yaptı. Fotoğraf makinesinin atası olan "karanlık oda" anlamına gelen ünlü camera obscura'yı o icat etti. Hipotezleri doğrulanabilir deneylerle test eden ilk kişiydi ve bu yüzden birçoklarına göre gerçek ilk bilim insanı odur. Roger Bacon bu yüzden ondan çok etkilendi.

Elbette bu insanlar kendilerine bilim insanı demedi, onlar yalnızca doğa filozoflarıydı ve kökleri Antik Yunanistan'a dayanan bir geleneği sürdürüyorlardı.

Daha da Geriye, MÖ 600'e

Eğer bilim kavramını biraz daha genişletirseniz bilimin ilk savunucusu olarak Aristoteles'i düşünebilirsiniz. Deneyci sayılmazdı ve çıkarımları genelde yanlıştı – tıpkı kadınların erkeklerden daha az dişi olduğuna ve tüm maddelerin, farklı şekilde dizilen dört elementten oluştuğuna inanması gibi ancak Aristoteles'in doğaya yönelttiği bu meraklı bakış ondan sonrakilere ilham olarak bilim ruhunun gelişimini destekledi.

Aristoteles kendinden önce gelen birkaç Yunan filozofa atıfta bulunur. Bunlardan biri Anaksimandros'dur. Kendisinden öncekilerin aksine Anaksimandros, Dünya'nın kozmik sütunların üstünde durduğuna inanmadı. Dahası, göklerin hem başının üstünde hem de ayaklarının altında devam ettiğini söyledi. Birçokları için bu Nicolaus Copernicus'un 2000 yıl sonraki günmerkezlilik devrimi kadar önemlidir. Bu yüzden en eski bilim insanının aslında Anaksimandros olduğu düşünülebilir. Ancak bir kişi daha vardı:

Anaksimandros'un öğretmeni Antik Yunan'ın Yedi Bilge'sinden olan Miletli Thales'ti (MÖ 7. yüzyıl). En çok "ilk filozof" olmasıyla tanınır ancak bilim nasıl olsa felsefeden doğmuştur. Thales coğrafya ve matematikten politika ve tarihe kadar her şeyle ilgilendi. Aristoteles, maddenin temel ilkelerini ilk kez Thales'in araştırdığını yazdı ve tarihçi Herodot ise Thales'in MÖ 585'teki tutulmayı bildiğini kaydetti. Ancak kimse nasıl bildiğini yazmadı. Aristoteles ondan bahsederken şu eğlenceli anekdotu verdi: Zekasını daha dünyevi amaçlar için kullanabilirdi.

Thales yoksulluk içinde yaşadı ve bu durum Miletlilerin felsefenin yararsız bir şey olduğunu düşünmesine neden oldu. Bilimin gücüne sonsuza dek inanan ve onlara yanıldıklarını kanıtlamak isteyen Thales yıldızları incelemeye dair becerisini kullandı ve gelecek yıl büyük bir zeytin hasadı olacağını öngördü. Bölgedeki tüm zeytin preslerini satın aldı ve hasat zamanı geldiğinde zeytin yağların yavaşça satarak kendisine büyük para yaptı. Aristoteles şöyle yazdı: "dünyaya felsefecilerin isterse kolayca zengin olabileceğini gösterdi, ancak onların tutkuları farklı türdedir."

Aristoteles gibi, Thales de her şeyi doğru yapmadı. Örneğin "her şeyin su" olduğunu ortaya atmıştı. Ancak yaptığı şey önemliydi çünkü doğaüstü açıklamalardan doğal açıklamalara geçişi başlattı. Dünya'nın nasıl işlediğini Zeus'un şimşeği veya Poseidon'un dev dalgaları ile açıklamak yerine, bugünkü bilim insanları gibi gerçek gözlem ve mantığa dayalı teoriler ile açıklayan ilk kişi Thales'tir. Modern bilimin devraldığı entelektüel mirasın tarihi bizi en eski Miletli Thales'e götürmüş oluyor.