Dünyanın En Büyük Çölleri

Saf büyüklük açısından Antarktika Çölü toplam 13,8 milyon kilometrekare yüzölçümü ile dünyanın en büyük çölü.

antarktika çölü fotoğrafı
Burası da bir çöl (Antarktika).

Dünyadaki en büyük çöllerin hangileri olduğunu öğrenelim. Çöller gezegenin beşte birinden fazlasını kaplıyor ve her kıtada varlar. Çöl kelimesini duyduğunuzda aklınıza güneş, kum ve kumullar gelebilir. Ancak çöller aslında bundan çok daha çeşitliler. Farklı şekil ve boyutları var ve dünyanın her bölgesinde farklılar. Dünyanın en büyük çölünün Antarktika olduğunu öğrendiğinizde şaşırabilirsiniz. Çöllerin sadece %20'si kumla kaplıdır.

En Büyük Çöller

Çöller, saf ıssızlıktan çok daha fazlası. Orada yaşamaya adapte olmuş çok çeşitli hayvan ve bitkiler var ve biyolojik olarak zengin habitatlar. Bazı çöller gezegendeki gerçek vahşi yaşamın kalan son örneklerini barındırır. Bugün 1 milyardan fazla insan (küresel nüfusun altıda biri) aslında çöl bölgelerinde yaşıyor.

Yılda 25 santimetreden az yağmur alan yerler çöldür. Az yağış alıyor veya yağdığından fazla oranda suyu buharlaştırıyordur. Çöller sıcak veya soğuk olabilir. 50 santigrat derece ile Sahra dünyanın en büyük sıcak çölüyken, en büyük soğuk çölü Antarktika.

Antarktika Çölü

Antarktika Çölü
Antarktika Çölü. (Fotoğraf: Flickr)

Saf büyüklük açısından Antarktika Çölü toplam 13,8 milyon kilometrekare yüzölçümü ile dünyanın en büyük çölü. Antarktika sadece dünyadaki en ıssız kıta değil, aynı zamanda en soğuk kıta. Yıllık yağış miktarı 51 milimetreden az olduğu için çöl kabul edilir.

Kıyaslarsak, Sahra Çölü'nün çoğu yeri Antarktika'dan iki kat fazla yağmur alıyor. Antarktika'nın kıyı bölgeleri daha yağmurludur ancak yıllık ortalama yine de 200 milimetredir. Bununla birlikte çoğu çöl bölgesinin aksine yağmur sulu değildir (kar şeklindedir).

Çok az yağmur yağmasına rağmen Antarktika hala büyük fırtınalara sahip. Tıpkı sıcak çöllerde görülen kum fırtınaları gibi, şiddetli rüzgarlar karı toplayarak kar fırtınasına dönüştürür. Fırtınalar saatte 320 km'ye varır ve kıtanın aslında bu kadar soğuk olmasının nedenlerinden biri bu.

Ortalama 1,6 kilometre kalınlığındaki kalıcı buz tabakasıyla Antarktika Dünya'nın tatlı suyunun %90'ını içeriyor. En büyük çöl olarak Antarktika'nın sadece %2'si buzla kaplı değil. Kıyıdaki bu bölgede penguen, balina, kuşlar, foklar ve diğer hayvanlar yaşıyor.

Antarktika'da kalıcı insan yerleşimi yok, ancak kıtadaki araştırma istasyonlarında yılın farklı zamanlarında 1.000 ila 5.000 araştırmacı bulunabiliyor. En büyüğü, Ross Adası'nın ucunda bulunan ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından yönetilen McMurdo İstasyonu.

Antarktika son derece soğuk olabiliyor. Şimdiye kadar kaydedilen en düşük sıcaklık Antarktika Platosu'ndaki Sovyet Vostok İstasyonu'ndaydı. 21 Temmuz 1983'te -89,2°C gibi tarihi düşük seviyeye ulaşıldı ve veri yer bazlı ölçümlerden geldi. 10 Ağustos 2010'da ise uydu verileri -93,2°C civarında sıcaklığa işaret etmiştir.

Arktik Çölü

Arktik Çölü
Arktik Çölü. (Fotoğraf: Wikipedia Commons)

İlginçtir ki dünyanın en büyük ikinci çölü de soğuktur. Kuzey Kutbu Çölü veya Arktik Çölü yaklaşık 13,7 milyon kilometrekare toplam yüzey alanına sahip. Toplam yağış miktarı ağırlıkta kar şeklinde olup 250 mm'nin altındadır.

Çöl kısmen Kanada, Danimarka, Norveç, Rusya, İsveç ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından kontrol edilen bölgelerle dolu. Arktik Çölü'nde ortalama sıcaklık -20 °C ve kışın -50°C'ye kadar düşüyor. Yaz aylarında güneş 60 gün boyunca batmaz. Ardından, kışın uzun süreli karanlık dönemler olur.

Sahra Çölü

sahra'nın gözü uydu görüntüsü
Uzaydan Sahra Çölü ve Sahra'nın Gözü.

Dünyanın en büyük üçüncü çölü olan ünlü Sahra Çölü aynı zamanda dünyanın en büyük sıcak çölü. Toplam 9,4 milyon kilometrekare büyüklüğe sahip. Mağrip bölgeleri, Atlas Dağları ve Akdeniz'in yanındaki kıyı bölgesi hariç, Kuzey Afrika'daki toprakların çoğunu kaplıyor.

Yıllık ortalama yağış miktarı çölün kuzey ve güney kesimlerinde çok düşükken, orta ve doğu kesimlerinde neredeyse yok denecek kadardır. Sahra'nın çoğu 20 milimetreden az yağış alıyor. Sahra'da da sıcaklıklar oldukça yoğundur ve 50°C'nin üzerine çıkabilir.

Arabistan Çölü

suudi arabistan arabistan çölü
Suudi Arabistan'da Arabistan Çölü.

Batı Asya'da bulunan Arabistan çölü Dünya'daki dördüncü en büyük çöl. 2,3 milyon kilometrekarelik alanı kaplıyor. Yemen, Basra Körfezi, Umman, Ürdün ve Irak'ın çoğunu içerir. 'Boş mahalleler' olarak bilinen merkezinde dünyanın en büyük kalıcı kum kütlesi var.

Bu bölgenin iklimi çok kurak. Sıcaklıklar spektrumun bir ucunda beklendiği gibi yüksekken diğer ucunda mevsimsel gece donmaları görülür. Yıllık yağış ortalama 100 mm civarında ancak en kurak alanlar yılda 30 ila 40 mm kadar az yağış alıyor.

Gobi Çölü

Gobi Çölü
En büyük beşinci çöl olan Gobi Çölü.

Asya'da bulunan Gobi Çölü dünyanın beşinci en büyük çölü. Toplam 1,2 milyon kilometrekarelik yüzölçümüne sahip ve kuzeybatı ve kuzey Çin'in yanı sıra güney Moğolistan'ı da kapsıyor. Himalaya Dağları çölden gelen yağışları engellediği için buraya "yağmur gölgesi çölü" denir. Kumlu bir çöl değil. Daha ziyade çıplak kayalarla kaplı.

Dünyada Yaşanan Çölleşme

Dünyanın yarı kurak bölgelerinin önemli bir kısmı çölleşme olarak bilinen süreçle rekor hızla tam çöle dönüşüyor. Bu durum doğal kuraklıktan değil, ormansızlaşmadan ve yarı kurak topraklarda yaşayan insanlardan gelen taleplerden kaynaklanıyor.

Örneğin kuzey Çin'de kentleşmenin genişlemesi arazileri rüzgar erozyonuna korumasız bırakmış ve çevredeki çölden biriken tortu çölleşmeye yol açmıştır. Buna yanıt olaraksa hükümet çölü engellemek için Yeşil Çin Seddi projesine başladı.

Ancak çölleri kapsayan tek sorun bu değil. Çöllerdeki canlı türleri yükselen sıcaklıkla tehdit ediliyor. Daha yüksek sıcaklıklar daha fazla orman yangınına neden olur, bu da çölün yapısını değiştirir, yavaş büyüyen ağaçları ve çalıları ortadan kaldırır ve yerine hızlı büyüyen otları getirir.

Örneğin, bilim adamları Kaliforniya'ya özgü ikonik Joshua ağacının daha sıcak bir iklimde hayatta kalamayacağı konusunda uyarır. Bu durumda, yumurtalarını Joshua ağacının çiçeğine bırakan yuka güvesi gibi diğer türler de etkilenecektir ve bu etki besin zincirinde aşağı indikçe artar. Birçok çöl kuşu susuzluktan etkilenebilir ve daha sıcak çöllerde hayatta kalamayabilir.

Çöller ekosistemimizin doğal parçası ancak çoğu zaman olduğu gibi insan müdahalesi doğal döngüleri değiştiriyor. Bu değişim doğal değişimden çok daha hızlıdır ve ekosistemlerin uyum sağlamasını zorlaştırır.