Güvercinler ve tavukların yürürken başını aşağı yukarı salladıkları görünür. Peki bu gerçekten öyle mi? 1978'de Kanada'nın Queen's Üniversitesi'nden bir grup araştırmacı tam olarak bu asırlık soruyu cevapladı. Bir laboratuvar ortamında koşu bandı ve pleksiglas kutu kullandılar ve bazı kuşlar neden baş sallayarak yürür cevapladılar.
Bazı Kuşların Başını Sallayarak Yürümesi
Kafa sallama hareketi güvercin ve tavuğun yanı sıra turna ve bıldırcın gibi 27 kuş ailesinin 8'inde görülür. Yerdeki kırıntıları gagalamak için kol gezen bu kuşlar sanki il meydanındaki sessiz bir diskodaymış gibi gizli bir ritimle yürürler.
Peki bu görünüşte gülünç hareketin arkasındaki gerçek amaç nedir?
1978 koşu bandı deneyi bize bu soruya ilişkin ilk önemli bilgileri vermiştir. Öncelikle güvercin aslında başını sallamıyor sadece ileri götürüyor. Güvercinin kafa hareketinin iki bölümü var ve bilim adamları buna "itme" ve "tutma" der. İtme aşamasında baş gövdeden 5 santimetre öne gider. Ardından "tutma" gelir ve baş sabit kalır, ileri giden vücuda göre geri gidiyor gibi görünür. Yani başın geriye gidiyor görünmesi aslında bir illüzyon.
Bu itme-tutma süreci güvercin yürürken saniyede ortalama 5 ila 8 kez gerçekleşiyor yani gözlerimiz için fazla hızlı.
Hareketin Amacı
Dönüm noktası niteliğindeki koşu bandı deneyinde güvercinin görsel çevresi nispeten sabit kaldığında hayvanın koşu bandında yürürken kafasını sallanmadığını keşfettiler. Yani baş itme hareketi aslında güvercinin, etrafındaki hareketli dünya karşısında görüşünü stabilize etmesini sağlıyordu.
Başın "tutma" aşamasında sabit kalması görüntünün bulanık olmamasını sağlar. Başka bir deyişle, itme hareketinden sonra vücudun yetişmesi için sabitleşen baş, kuşa çevresini bir anlığına görsel olarak işleme şansı verir. Hareketi bir saniyeden kısa süreliğine duraklatmak gibidir. Potansiyel yiyecekleri ve muhtemel düşmanları görmek için yararlı bir taktik.
Eğer tavuk veya güvercin başını gerçekten sürekli sallıyor olsaydı dünyayı bulanık görürlerdi.
İnsanlar da Benzerini Yapıyor
Ünlü çalışmaya dair sevimli bir not var. Laboratuvardaki araştırma sırasında bir bilim adamı güvercini havaya kaldırarak onunla yürüdü ve kuşun hala başını salladığını gördü. Çünkü hayvan hareket etmese bile dünya hala güvercinin etrafında hareket ediyordu.
Bu durum sadece güvercine özgü değil. İnsanlar da bunun bir benzerini yapıyor. Boşlukta hareket ederken görüşümüzü düzeltmek için başımızı değil ancak göz küremizi hızla hareket ettiririz.
Gözlerimiz düzgün ve kesintisiz olarak hareket etmez. Bir noktadan diğerine atlar. Bu harekete sakkad deniyor ve göz bir sakkadın son noktasına geldiğinde kısa bir süreliğine durur, beynin retinadaki görüntüyü işlemesi için retinamızı sabitleriz.
Bunu en çok hızlı hareket ederken yapıyoruz. Tıpkı hızlı bir trenin penceresinden dışarıyı seyretmek gibi.
Aslında güvercin gibi kuşların gözleri hareket edebiliyor (10-20° kadar) ancak başları daha hareketli. Bu yüzden, bir görüş stabilize etme aracı olarak baş itme hareketini geliştirmiş olmaları doğal.
Dinozorlar da Başını Sallıyor Olabilir
Güvercinler sayıca çok olması nedeniyle bu özelliğiyle en iyi bilinen kuş. Ancak yerle beslenen kuşların çoğu aslında yürürken kafasını öne götürür.
Tıpkı balıkçıl, leylek ve turna gibi. Bir balıkçıl avını tam olarak belirlemek için başını öne götürüyor, ardından etkileyici bir şekilde vücudunu sabit başıyla aynı hizaya getiriyor. Güvercin bunu sadece daha hızlı yapar.
Ayrıca ilginç ve komik bir nokta da var. Tüm kuşlar dinozorlardan geldiğinden soyu tükenmiş dinozor kuzenleriyle pek çok ortak noktaya sahipler. Örneğin, son keşifler birçok dinozorun hatta T. rex'in bile tüyleri olduğunu göstermiştir. Yani modern kuşlar ve dinozorlar arasındaki ortak noktalar göz önüne alındığında dinozorların da "kafa sallama" hareketiyle yürüdüğü düşünülüyor.
Elbette bu şimdilik yalnızca bir spekülasyon. Ancak avını ararken çılgınca etrafta koşuşan bir T. rex'in başını sallayarak hareket ettiğini görmek komik olurdu.
Sık Sorulan Sorular
Güvercinler ve tavuklar neden başlarını sallayarak yürürler?
Baş sallama davranışının, yürürken görsel alanlarını dengelemeye yardımcı olduğu, çevrelerini net bir şekilde görmelerini ve potansiyel tehditleri veya yiyecek kaynaklarını belirlemelerini sağladığı düşünülmektedir. Ayrıca denge ve oryantasyona da yardımcı olabilir.
Baş sallama kuşların beyin aktivitesini nasıl etkiler?
Çalışmalar, baş sallama davranışının, beynin görsel işleme ve motor kontrolünden sorumlu bir bölgesi olan optik tektumdaki sinirsel aktivitedeki değişikliklerle ilişkili olduğunu göstermiştir. Bu durum, baş sallamanın duyusal bilgi ve motor koordinasyonun entegrasyonunu içeren karmaşık bir davranış olabileceğini düşündürmektedir.
Baş sallama davranışı sadece kuşlara mı özgüdür?
Hayır, baş sallama davranışı köpek ve deve gibi memeliler de dahil olmak üzere diğer hayvanlarda da görülür. Bu hayvanlarda, davranışın görsel dengeyi korumak ve dengeye yardımcı olmak gibi benzer işlevlere hizmet ettiği düşünülmektedir.
Başını sallayarak yürüyen başka kuşlar var mı?
Güvercinler ve tavuklar belki de baş sallama davranışı sergileyen en bilinen kuşlar olsa da, bu karakteristik yürüyüşü sergileyen başka kuşlar da vardır. Örneğin, bazı bıldırcın ve keklik türlerinin de belirgin bir baş sallama hareketiyle yürüdüğü bilinmektedir.
