Yakın evrimsel kuzenlerimiz olan Neandertal'in yok olmasına yol açan hastalık mı, modern insanla rekabet mi yoksa bu faktörlerin bir kombinasyonu mu? Neandertaller bizim gibi iki ayak üstünde yürüdü, alet kullandı ve sanat ve müzik yaptılar. Bu hominidler ateşi kullandı ve muhtemelen aynı dönemin Taş Devri Homo sapiens'i gibi karmaşık sosyal gruplar içinde yaşadı ve avlandılar.
Neandertallerin Ortaya Çıkışı
Neandertallerin ilk ne zaman primat atalarından ayrılmaya başladığı çok net değil. Ancak fosil kayıtları bize Neandertal'in kesin olarak yaklaşık 200.000 yıl önce var olduğunu gösteriyor. Anatomik olarak modern insanlar yaklaşık 40.000 yıl önce ilk kez Avrupa'ya gelmeye başladığında Neandertal insanı da ortadan kayboldu.
Ancak Neandertalin tam olarak yok olduğu söylenemez çünkü bugün içimizde Neandertal DNA'sı taşıyoruz. Yani iz bırakmadan kaybolmadılar. Yine de fosil kayıtlarını yorumlamanın zorluğu göz önüne alındığında, bilim adamları birçok modern insanın bu yakın kuzenlerinin ve yarı atalarının neden artık Dünya'da olmadığı konusunda ikiye bölünmüş durumda.
Birçokları modern insanların Neandertal'i evrimsel anlamda geride bıraktığına ve onların ölümüne yol açtığına inanıyor. Bu durum rekabet, üstün teknoloji, hastalıklara karşı daha iyi bağışıklık veya Neandertal'in sosyal alışkanlığındaki küçük farklılıklarla ilgili olabilir. H. sapiens ayrıca değişen iklimle başa çıkmada daha donanımlı görünür.
Neandertal'in Keşfi ve Nerede Yaşadıkları
Türün bilinen ilk fosili 165 yıl önce 1856'da Almanya'nın Neander Vadisi'nde bulundu. "Neanderli" anlamına gelen Neandertal ismi bu vadiden geliyor. Geniş çapta Avrasya'da yaşadılar. O zamanlar H. sapiens'ten birkaç santim daha kısaydılar ve biraz daha genişlerdi.
Arkeologlar, Orta Asya'daki Altay Dağları'ndan Güneybatı Asya'ya ve geniş çapta Avrupa'ya kadar uzanan Neandertal fosilleri buldular. Bu antik insanlar ve onların evrimsel öncülleri, modern insanlardan önce Avrupa'ya geldiği bilinen tek hominiddir. Daha önceki dönemlerden birkaç fosil ortaya çıksa da, Homo sapiens ilk kez 42.000 yıl önce Avrupa'ya akın etti.
Modern insanlarla Neandertal arasındaki örtüşme döneminin nispeten kısa olduğuna ve kabaca 3.000 ila 4.000 yıl sürdüğüne inanılıyor. Bir fosilin yaşını belirlemede kullanılan radyokarbon tarihleme tekniği 500 yıllık hata payına sahip olduğundan arkeologların fosil kalıntılarının kesin tarihini elde etmesi zordur.
Gelişmiş av silahları veya benzer araçlar insanların Neandertal'i saf dışı etmesine neden olmuş olabilir. Neandertal'in, Musteryen olarak bilinen ve genellikle bıçağın yalnızca bir tarafının yontulduğu temel mızrak uçları, baltalar ve benzer aletleri kullandığı biliniyor. Ancak insanlar bıçak benzeri aletleri ele alan daha keskin bir teknolojiye sahipti.
Diğer yandan zekadaki bazı farklılıkların Neandertal'in yok olmasına sebep olup olmadığı belli değil. Örneğin, İspanya'da modern insanın bölgeye adım atmasından önceki bir tarihe ait olan mağara sanatları bulunuyor. Arkeologlar ayrıca Neandertal'e ait bir flüt kalıntısından yola çıkarak müzik yaptıklarını keşfetmiştir. Neandertal'in yırtıcı hayvan pençesinden kişisel süsler yaptığı ve sembolik amaçlarla pigment üretmek için aşı boyası kullandığı biliniyor. Bazı arkeologlar Neandertallerin bunları yapabildiğini düşünmez ve diğerleri ise modern insanlardan öğrendikleri bir durum olabileceğine inanır.
Neandertal Nasıl Yok Oldu?
Hastalığın Neandertal'in sonunu getirdiğine dair teoriler de var. Avrupalı sömürgeciler şimdi Amerika kıtası olan yere ilk geldiğinde getirdiği hastalıklar Kuzey, Orta ve Güney Amerika'daki Yerli halkın tahmini yüzde 90'ını yok etmiştir. Daha yüksek nüfus yoğunluğu ve daha fazla evcil hayvan nedeniyle daha fazla sayıda hastalık taşıyan Avrupalılar, Yerli Amerikalılarda olmayan hastalık direncine sahipti.
İnsanlar 42.000 yıl önce henüz hayvanları evcilleştirmemişken, insanlar Neandertal ile etkileşime girmeye başladığında benzer bir şeyin yaşandığı tahmin ediliyor. Her iki hominid karşılaştığında kendi patojenlerini birbirine bulaştırdılar ancak bir tür diğerini daha fazla etkilemiş olabilir.
Fosil kayıtlarından gelen verileri kullanarak geliştirilen modeller, iki türün Levant bölgesindeki (Doğu Akdeniz sahili) değişen sınırlarının Neandertal'in hastalık karşısında kademeli nüfus kaybı yaşamış olabileceğini gösteriyor. Bunların hangi hastalıklar olabileceği ve insanların neden daha fazla dirence sahip olduğu net değil. Ancak insanların göç ettiği tropik bölgelerdeki daha geniş patojen havuzu daha büyük bağışıklık geliştirmeyi sağlamış olabilir.
Birçok Faktör Teorisi
Hastalığın, iki tür arasındaki rekabetin, değişen iklim ve çevreye karşı mücadelenin ve kaynak kullanımının Neandertal'in ortadan kaybolmasında önemli rol oynadığına inanılıyor. Birçok faktör teorisine göre bu etkenler insan ile Neandertal'in birlikte yaşadığı bin yıl boyunca farklı alanlarda ve zamanlarda etkili oldu.
Fransa'da bir bölgede yapılan çalışmalar, yaklaşık 70.000 yıl önce iklim ve çevrede meydana gelmiş büyük ölçekli değişikliklere rağmen Neandertal'in aynı bölgeyi kullanmaya devam ettiğini göstermiştir. Neandertaller bölgede kalmak için değişen çevreye uygun yeni taş teknolojileri geliştirdi. Yani tıpkı modern insanlar gibi teknolojik olarak yenilik yapma ve kendi koşullarına uyum sağlama kapasitesine sahiplerdi.
Tek bir bölgedeki popülasyon bir bütün olarak Neandertalleri temsil etmeyebilir ancak Neandertal'in nesiller boyu aynı yerde kalma olasılığının modern insanlardan daha yüksek olduğuna işaret ediyor. Bununla birlikte, genetik kalıplar ve kemik anormallikleri bazı bölgelerdeki Neandertal ailelerde aynı soydan çiftleşmenin yaygın olduğunu ortaya koymuştur. Bu durum bile yok olmalarına neden olmuş olabilir.
Neandertal Hakkında Sık Sorulanlar
Neandertaller kimdi ve ne zaman yaşadılar?
Neandertaller, yaklaşık 400.000 ila 40.000 yıl önce Avrupa'da ve Asya'nın bazı bölgelerinde yaşamış bir hominin türüdür. Modern insanın bilinen en yakın akrabalarından biridir.
Neandertal davranışı ve kültürü hakkında neler biliniyor?
Neandertaller yetenekli avcılardı ve karmaşık aletler kullandıkları ve hatta muhtemelen sembolik davranışlarda bulundukları düşünülmektedir. Kanıtlar ayrıca ölülerini ritüel olarak gömdüklerini de göstermektedir.
Neandertaller modern insanlarla nasıl etkileşime girdi?
Neandertaller ve modern insanlar arasındaki etkileşimin kesin doğası bilim insanları arasında hala bir tartışma konusu olsa da, genetik kanıtlar iki grup arasında bir miktar melezleşme olduğunu göstermektedir.
Neandertallerin nihai yok oluşuna ne yol açtı?
Neandertallerin soyunun tükenmesine neyin sebep olduğu konusunda bilim insanları arasında hala çok fazla tartışma var. Bazı teoriler bunun modern insanlarla rekabetten kaynaklanmış olabileceğini öne sürerken, diğerleri iklim değişikliği, hastalık veya habitat değişiklikleri gibi faktörleri önermektedir.
Neandertaller hakkındaki bilimsel anlayış zaman içinde nasıl gelişti?
Yeni fosil keşifleri ve araştırma teknikleri, Neandertallerin fiziksel görünümleri, davranışları ve genetik yapıları hakkında yeni bilgiler edinmemizi sağladığından, Neandertaller hakkındaki anlayışımız zaman içinde önemli ölçüde gelişmiştir. Örneğin, son genetik çalışmalar birçok modern insanın genomlarında bir miktar Neandertal DNA'sı bulunduğunu ortaya koymuştur.
Kaynaklar:
