Robert Hooke: Hücreyi Keşfeden Bilim Adamı

Robert Hooke, matematik, mekanik, biyoloji ve astronomi bilgimize katkıda bulunan bir 17. yüzyıl bilim adamıydı. En çok tüm canlılığın yapı taşlarını oluşturan nesneyi yani hücreyi keşfetmesiyle biliniyor: Ancak aynı zamanda elastik maddelerin nasıl gerildiğini belirleyen yasayı bulması, hava ölçüm cihazını geliştirmesi, yeni gök cisimleri keşfetmesi ve Newton'dan önce çekim kuvvetinden bahsetmesiyle tanınır. Robert Hooke'un yaşamına ve başardıklarına göz atalım.

Robert Hooke'un İlk Yılları

Hooke, 1635'te İngiltere'nin güney kıyılarında bir ada olan Wight Adası'nda doğdu. Çocukken ciddi bir çiçek hastalığından muzdarip olduğu için okula gidemeyecek kadar hastaydı. Bu yüzden çocukluğunun çoğunu yatak odasında çizim yaparak geçirdi. Ancak küçük yaşta bile Hooke'un mekanik üstüne güçlü bir yeteneği vardı. Tahtadan bir saat ve top ateşleyen bir oyuncak tekne yapmıştı.

Hooke babası öldükten sonra Londra'daki Westminster Okulu'na kaydoldu. Orada yeteneklerinin çizimin ötesinde olduğunu gördü. Matematik, mekanik ve dillerde mükemmeldi. 1653'te 18 yaşındayken Oxford Üniversitesi'ndeki Christ Church Koleji'ne başladı ve zamanının çoğunu teleskop inşa etmeye harcadı.

Fizik ve Mekaniğe Katkıları

Hooke'un en büyük keşiflerinden biri 1664'te Orion takımyıldızındaki yamukta bulunan beşinci yıldızı keşfetmesidir. Gece göğü gözlemlediği dönemde gezegenleri analiz etti ve Jüpiter'in bir eksen üzerinde döndüğü teorisini ilk ortaya atan kişi oldu. Daha sonra 19. yüzyılda çizdiği eskizler ile Mars'ın dönüş hızını hesapladı.

Robert Hooke teleskopa hayrandı. Bir enstrümanın ışığı manipüle ederek hem yakını hem de uzağı görmeyi sağlaması onu büyülemişti. Bu tutkuyla Hooke, pirinç bir silindir içine yerleştirilmiş iki içbükey ayna ile çalışan Gregoryen teleskobunu yapan ilk bilim adamlarından oldu.

Işık teleskoba girer ve silindirin ucundaki bu aynalardan en büyüğüne ulaşır. Ardından ters yönde geri yansır ve en küçük aynaya ulaşır. Küçük ayna ise ışığı göz merceğine yansıtır. Bu teleskop, İskoç matematikçi James Gregory tarafından tasarlanan ikinci başarılı yansıtmalı teleskoptu. Ancak Gregory teleskopunu çalıştıramamıştı ve 10 yıl sonra bunu Robert Hooke başardı.

Isaac Newton yerçekimi yasasına ilişkin bulgularını yayınladıktan sonra Robert Hooke, Newton'a karşı çıkmış ve kendisine atıfta bulunması gerektiğini söylemiştir. Newton yeni yasasında "tüm gök cisimlerinin kendi merkezlerine yönelik bir çekim veya çekim gücüne sahip olduğunu" söyledi ancak aslında bu sözleri onlarca yıl önce Hooke yazmıştı. Newton intihal yaptığını reddetti. Buna rağmen Newton'ın Hooke'un tanımını matematiksel bir modele dönüştürdüğü geniş çapta kabul edilir.

Robert Hooke 1660'da daha sonra kendi adını taşıyacak bir fiziksel yasa keşfetti. Hooke yasası bir yayı uzatmak veya sıkıştırmak için gereken kuvvetin, gerildiği mesafeyle orantılı olduğunu belirtir. 1662'de Hooke'a Kraliyet Cemiyeti için Deney Küratörü rolü verildi. Bu rolle cemiyetin haftalık toplantılarında gerçekleştirilen deneyleri tasarladı. Kraliyet Cemiyeti bugün en eski bağımsız bilimsel organizasyondur ve Hooke'un geniş çaplı bilimsel ilgi alanı cemiyete ilk yıllarında yön veren güç oldu.

Robert Hooke'un Buluşları

1663'te beş ana meteorolojik aleti icat etti ya da geliştirdi: Barometre, termometre, hidroskop, yağmur ölçer ve rüzgar ölçer. Robert Hooke tarafından icat edilen barometre, havanın atmosferik basıncını ölçmek için kullanılan bir tekerlek barometresiydi. Bu barometre, cıva ile doldurulmuş kavisli bir tüp ve üstünde yüzen bir toptan oluşuyordu. Yüzen top bir işaretçiye bağlıydı. Cıva ile doldurulmuş tüp, küçük bir cıva kabının üstünde baş aşağı duruyordu. Hava basıncı arttığında ağırlık civayı aşağı doğru itiyor, boruya daha fazla cıva giriyor ve top yukarı hareket ediyordu. Bu hareket ile işaretçinin gösterdiği düzey değişirdi.

Hooke rüzgar ve yağmur ölçerler için yeni sürümler geliştirdi. Devirmeli kova olarak bilinen yağmur ölçeri, yağmurla dolduğunda otomatik olarak boşalıyordu. Kovanın dengesizleşme ve devrilme sayısına bakarak belirli bir sürede inen toplam yağmur suyu hacmini ölçmek mümkündü. Hooke'un rüzgar ölçeri, özgün buluşun yeniden icadıydı; rüzgar hızı değiştikçe, bağlı hareketli panelin konumu da değişiyordu. Hooke, termometreye suyun donma noktası gibi ölçümler ekleyerek onu geliştirmiştir.

Mikroskop ve Hücre Teorisi

Hooke'un en büyük başarısı 1665'te hücreyi keşfidir. Bilim adamları mikroskobu on yıllar önce icat etmişti ancak Hooke'un getirdiği yenilikler teknolojiyi önemli ölçüde geliştirmişti. Görüntüleri büyütmek için peş peşe üç ayna yerleştirdi ve daha iyi görebilmek için ışık ekledi. Bu daha güçlü bileşik mikroskop ile canlıların karmaşık iç yapısını inanılmaz ayrıntılarla görmeye başladı.

Robert Hooke, gördüğü küçük dünyanın karmaşık detaylarını eskizlere çizdi ve gözlemlerinin çoğunu 1665'te "Micrographia" adlı kitabında ayrıntılandırdı. Kitabında donmuş idrarın üzerinde yüzen altı kenarlı "kar taneleri"nden, yakından bakınca "rüzgarda sallanan lalelere" benzeyen küf sporlarına kadar her şeyden bahsetti.

Robert Hooke aynı zamanda bir fosili mikroskopla inceleyen ilk kişidir. "Micrographia"da fosillerin deniz kabuklularının kabuğu olduğunu ve deprem, tufan ya da sel sonucu taşınarak çamur, kil veya taşlaşmış su gibi bir maddeyle kaplanıp oluştuğunu söyledi.

Mikroskop gözlemleri sivrisinek ve bitlerin nasıl kan emdiğini de ortaya çıkarmıştır.

Büyük Londra Yangını Anıtı

1666'daki Büyük Londra Yangını şehrin çoğunu kül ettikten sonra Robert Hooke'tan bir mimarlık çalışması yapması istendi. Aynı zamanda bir bilim adamı olan mimar Christopher Wren ile birlikte bir yangın anıtı tasarladılar. Bu iki bilim adamı-mimar yaptıkları 61 metrelik anıta bilimsel unsurlar da ekleyerek 1671-1677 yılları arasında dikti. Örneğin Hooke anıtın merkezine büyük bir teleskop yerleştirmiş ve anıtın altına ise sonraki çoğu bilim deneyini gerçekleştireceği bir yeraltı laboratuvarı yapmıştır. Bu laboratuvar bugün hala anıtın altında ve genellikle halkın erişimine kapalı.

Robert Hooke'un Ölümü

Robert Hooke hiç evlenmedi ve sağlığı yıllar içinde bozulduktan sonra 1703'te öldü. Bilim adamları bugün Hooke'un ortaya çıkardığı mikroskobik dünyayı incelemeye ve Hooke'un bulgularından ilham almaya ve yararlanmaya devam ediyor. Hooke'un "Micrographia"da yazdığı gibi, "Teleskoplar ile hiçbir şey göremeyeceğimiz kadar uzak değil, ve mikroskoplar sayesinde sorgumuzdan kaçacak kadar küçük hiçbir şey yok."

Robert Hooke Hakkında Sık Sorulanlar

Kaynakça:

• University of California – Museum of Paleontology – Biography of Robert Hooke
• Ucmp.Berkeley.edu – Robert Hooke (1635-1703).