Bilim adamları, hem insanları hem de hayvanları etkileyen sağlık sorunları hakkında bilgi edinmek ve yeni tıbbi tedavileri güvenli kılmak için hayvanları kullanıyor. Hastalıklara dair deneyler canlı organizmaları gerektirir. Bu yüzden insan deneyleri yapmak pratik veya etik olmadığı zaman bilim adamları hayvan deneyleri yapıyor. Peki hayvan deneyleri neden hala var ve alternatifler neler?
Hayvan Deneyleri Neden Var?
Hayvanlar üzerinde deney yapmak bilimin ve araştırmanın karanlık yanı. Çoğu insan ilaç ya da temizlik malzemesi alırken hayvan testlerinin dehşetini düşünmeyi istemiyor. Her yıl endüstri/tarım kimyasalı, tıbbi ilaç, kozmetik, besin katkı maddesi ve temizlik ürünü deneyleri için laboratuvarlarda yaklaşık 115 milyon hayvan kullanılıyor. Bununla birlikte Covid-19 aşısının bu denli hızlı geliştirilmesini hayvan deneylerine borçluyuz.
Hayvanlar birçok nedenle iyi araştırma konularıdır. Biyolojik olarak insanlara yakınlar ve insandaki çoğu sağlık sorununa duyarlılar. Ayrıca ömürleri kısa ve tüm yaşamları içinde veya birkaç kuşak boyunca incelenebilirler. Bilim adamları hayvanı çevreleyen ortamı (beslenme, sıcaklık, ışık vb.) kontrol edebilir ki insanla yapılması zordur. Ancak hayvanların deneylerde kullanılmasının en önemli nedeni bir hastalığın seyrini gözlemlemek için insanı kasten sağlık riskine maruz bırakmanın yanlış görülmesi. Bu da hayvanlara karşı iki yüzlülük demek.
Hayvan Deneylerinin Olumsuz Yanları
Hayvan deneyleri çoğunlukla çok fazla acıya neden olur. "Ilımlı" görülenler bile hayvanlarda fiziksel ve psikolojik sorunlar doğurabiliyor. Çoğu hayvan, deneylerin sonunda ölür ve hayatta kalanlar sonraki deneylerde yeniden kullanılabilir. Hayvanlar boğma, aç bırakma, elektrik verme ve kasıtlı yara açma gibi işkencelere maruz kalır.
Hayvanların yüzleştiği işkence ve acının yanı sıra bu deneyler bize her zaman tüm gerçekleri göstermiyor: Kemirgenler üzerinde yapılan bazı toksisite deneyleri insanlardaki sorunları tahmin etmede yalnızca %43 oranında isabetli. En az 85 HIV aşısı ve bazı felç ilaçları hayvanlarda işe yaramış ancak insanlarda başarısız olmuştur.
Hayvanların potansiyel tedavilere verdiği yanıtlar ve belirtiler çoğu zaman insanlardan farklıdır. Sonuç olarak hayvan deneylerinde güvenli ve etkili görünen her 10 aday ilaçtan 9'u insanlara verildiğinde başarısız oluyor.
Hangi Hayvanlar Kullanılıyor?
Dünya çapında birçok farklı tür hayvan deneylerde kullanılıyor ancak en yaygın olanları fare, balık, sıçan, tavşan, ginepig, hamster, çiftlik hayvanları, kuş, kedi, köpek, minyatür domuz ve insan olmayan primatlardır (maymunlar ve bazı ülkelerde şempanzeler). Peki hayvan deneylerini tamamen durdurmak mümkün mü ve alternatifler neler?
Hayvan Deneylerine Alternatifler
Bugün firmaların, ürünlerini test ederken yalnızca son çare olarak hayvan testlerine başvurması isteniyor. İlaç sektörü hayvan deneylerini geniş oranda durdurdu. Ancak tek nedeni hayvan sevgisi değildi: Modern ilaçlar artık belirli moleküler mekanizmaları hedef alıyor ve bunları incelemenin en iyi yolu petri kaplarıdır. Dahası bu yöntem canlı hayvan kullanmaktan ucuzdur. Peki hayvan testlerini tamamen durdurmak mümkün mü? Bazı alternatifler var:
Bilim insanlarına göre gelecekte neredeyse tüm rutin toksisite deneyleri insan hücreleri veya hücre dizileri üzerinde yapılacak.
Bilgisayarlar ilk bakışta canlı hayvanlara alternatif görünmeyebilir. Ancak bugün kimyasal veritabanlarında binlerce bileşiğin test sonuçları var. Bilim adamları bu bilgileri alarak, test edilen kimyasal bileşikleri yeni kimyasal bileşiklerle karşılaştırmak için algoritmaları kullanıyor. Sonrasında yapısal benzerliklere bakarak test edilmemiş kimyasalların toksisitesini tahmin edebiliyorlar.
Bugün algoritmalar bir toksisiteyi tahmin etmede %87 oranında doğruluğa sahip. Algoritma sonuçlarının ardından bilim adamları söz konusu kimyasalları ve ilaçları belirli organların işlevlerini taklit eden kültürlenmiş insan hücreleri (laboratuvarda çoğaltılmış hücreler) ile test eder. Bunlara çip organ deniliyor. Çip organlar araştırmacıların yeni ilaçları doğrudan insanlar üzerinde test etmeden insan hücreleri üzerinde test etmesini sağlıyor. Tüm bunlar gelecekte hayvan deneylerinin bir gün tümüyle bitmesini mümkün kılacaktır.
Kaynakça ve ek bilgiler:
