Yılanlar, avlarına zehir enjekte ettikleri özel dişlere sahip. Avı yıldırım hızında ısırmakla, ona zehir enjekte etmek mükemmel uyuma sahip iki beceridir. Yılan bu şiddetli saldırısını evrimleştirdiği uzun, kavisli dişlerine borçlu. İçi oluklu bu dişler kurbanları etkisiz hale getiren ve hatta öldüren toksinler yayıyor. Peki hangisi önce ortaya çıktı: Zehir mi yoksa oluklu dişler mi?
- İlgili: Yılan Zehri Nasıl Etki Ediyor?
Yılanın Zehirli Dişinin Evrimi
Diğer bazı hayvan dişlerinin aksine, yılan dişleri zehrin aktarıldığı yer olmasıyla özeldir. Kurtlar veya kediler gibi diğer birçok dişli hayvan, sivri dişlerini yaralamak ve parçalamak için kullanıyor ancak yılanın dişinin yanında veya içinde avına zehir enjekte etmesini sağlayan oyuklar var. Yılanın zehir taşıyan bu özel dişleri nasıl evrimleşti?
Bu zehirli dişler ilk olarak yılanın dişlerinin tabanında oluk olarak ortaya çıktı. Yılan dişleri tipik olarak sığ köklere sahiptir. Yani oluklar büyük olasılıkla dişleri çeneye sıkıca tutturmak için evrimleştiler. Plisidentin denilen bu buruşuk oluklar dişe çeneye tutunacak daha fazla yüzey alanı sundu. Birçok yılan ve kertenkele türünün dişleri üzerinde yapılan araştırmalara göre tüm yılanların sivri dişi bu buruşuk alanlardan gelişmiştir.
Zehirli olsun ya da olmasın veya dişli olsun ya da olmasın her yılan türünde bu oyuklar bulunuyor. Bu da dişlerin muhtemelen zehirli olmayan bir ata yılan türünden gelmiş olduğunu gösteriyor. Yani zehirli yılanlar avlarına zehir verirken halihazırda var olan bu olukları seçtiler.
Dişli yılanların özelliği dişlerinin çok daha büyük ve derin olmasıdır. Bir buruşukluk diğerinden daha büyük hale geldiğinde diş boyunca bir oluk oluşuyor. Yılan ısırdığında, oluğun yakınındaki zehir bezlerinden çıkan zehirli sıvı oluk boyunca ava akıyor. Bazı yılanlarda basit yapılı zehirli dişlerin yüzeyindeki oluk oldukça sığdır. Ancak bu oluklar aslında zehri enjekte etmede katı dişlerden çok daha verimliler.
Zehir mi Önce Oluştu Diş mi?
Engerek ve kobra gibi daha gelişmiş yılanlarda dış oluğu öylesine derindir ki kenarları birleşir ve oluğu kaplayarak şırınganın iğnesine benzeyen içi boş, tüp benzeri bir yapı oluşturur. Bu oluklar, şırınga benzeri büyük ve son derece verimli dişler üretecek biçimde milyonlarca yıl içinde evrimleştiler.
Peki hangisi önce oluştu? Zehrin çok erken bir dönemde yılanların ve bazı kertenkelelerin ortak atasında (Toksikofera adlı bir grup) hafif biçimde ortaya çıktığı düşünülüyor. Yani zehri taşıyan uzun, sivri dişler zehir halihazırda yılanda mevcutken geliştiler. Buna göre, dişin evrimleşmesi için zehrin ön koşul olarak önceden var olması gerekiyor.
Yılanlar, bu özel dişlerin evrimi yönüyle benzersizdir. Doğa tarihinde yılanların dışında zehirli dişi olan çok canlı yoktur. Yılanlar onları özellikle yararlı buldular. Birbirinden farklı yılan türleri birbirinden bağımsız olarak plisidentinden zehirli dişler çıkarmıştır.
Zehirli dişleri olan diğer birkaç hayvandan bazı ilginç olanları:
- Karayipler'de sivri farelere benzeyen ve yeri kazan solenodon adlı küçük memeliler var.
- Dişleriyle kurbanlarına ağrısız bir zehir veren ve kan basınçlarını düşüren minik çizgili horozbina balıkları vardır.
- Sadece dişlerinin keşfiyle bilinen Uatchitodon adlı soyu tükenmiş antik sürüngenler.
Zehirli Yılan Dişleriyle İlgili Sık Sorulanlar
Zehirli Yılan Türleri Nelerdir ve Zehirli Dişleri Açısından Nasıl Farklılık Gösterirler?
İki ana zehirli yılan türü vardır: ön dişli ve arka dişli. Kobralar ve engerekler gibi ön dişli yılanların ağızlarının ön tarafında uzun, içi boş dişleri vardır. Bu dişler yılanın ağzı kapalıyken geriye katlanabilir ve av ya da avcılara zehir enjekte etmek için kullanılır. Boomslangs ve dal yılanları gibi arka dişli yılanların ağızlarının arkasında küçük, oluklu dişleri vardır. Zehirlerini avlarını ısırıp çiğnediklerinde verirler.
Yılanların Zehirli Dişlerini Geliştirdikleri Gelişim Süreci Nedir?
Yılanlar dişlerini dental lamina adı verilen özelleşmiş yapılardan çıkarırlar. Bu lamina çene boyunca yer alır ve yılanın yaşamı boyunca yeni dişler üretir. Zehirli yılanlarda, diş haline gelecek olan dişler başlangıçta diğer dişlerden farklı değildir. Bununla birlikte, yılan büyüdükçe ve deri değiştirdikçe, sivri dişler daha uzun ve daha kıvrımlı hale gelir ve etraflarında sivri diş kılıfı (sivri dişin üzerinde koruyucu bir örtü) oluşur. Zehir bezi de dişin yanında gelişir ve yılan ısırdığında zehir bezden dışarı sıkılır ve diş aracılığıyla avın içine verilir.
Beslenmedeki Değişikliklerin Yılanlardaki Zehirli Dişlere Etkisi
Diyet veya çevredeki değişiklikler yılanlarda zehirli dişlerin gelişimini etkileyebilir. Örneğin, çukur engerekler üzerinde yapılan bir çalışmada, farklı av türleriyle beslenmenin dişlerinin boyut ve şeklinde farklılıklara yol açabileceği bulunmuştur. Kertenkele gibi sert vücutlu avlarla beslenen yılanlar, kemirgenler gibi daha yumuşak avlarla beslenen yılanlara kıyasla daha uzun ve daha sağlam dişler geliştirir. Benzer şekilde, sıcaklık ve nem gibi çevresel faktörler de yılan dişlerinin büyümesini etkileyebilir, ancak bu etkileri tam olarak anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Kaynaklar:
