Bugün Çin'den ABD'ye ve Türkmenistan'dan Rusya'ya dünyada 200 milyon Türk yaşıyor. Kaşgar'da konuşulan Türkçe İstanbul'da anlaşılıyor. Türkler, Orta Asya'da yaşadığı dönemde Moğollar ile çok az genetik ve kültürel farklılığa sahipti. Bugün bile Batı Moğolistan ile Sibirya bozkırlarındaki Türk gruplarda bu kökeni görebilirsiniz. Türkçe konuşan bu topluluklar en başından beri oradalar ve buradaki Türkler fiziki olarak Anadolu Türklerine benzemez. Hatta Orta Asya'dan Anadolu'ya gidildikçe Türkler yavaşça Moğoldan çok Avrupalı görünümüne bürünür.
Türkler bugün çok geniş bir coğrafyada yaşadığından doğal genetik farklılıklara sahip. Ancak dil hala etkileyici bir biçimde ortaktır ki belki de genetikten daha önemlidir.
Türk olmanın genetiği
Turancılık, kökeni 19. yüzyıla uzanan bir düşünce olsa da özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra Avrupa'daki ulusçu akımların etkisiyle öne çıktı. Mustafa Kemal Atatürk yeni ve modern Türk devletini kurarken Türk ulusçuluğunun öneminin farkındaydı. Osmanlı İmparatorluğu'nun merkezinde Türkçe konuşan bir yönetim sınıfı olmasına rağmen özünde etnik olmamıştır. Habsburg İmparatorluğu ne kadar Almansa, Osmanlı o kadar az Türk'tü. Osmanlı bürokrasisi ve ordusu çoğu zaman İslam'a geçilmesi şartıyla birçok ırka açıldı. Arnavutlara ve Slavlara Osmanlı ordusunda önemli görevler verildi ve Yeniçeriler Hıristiyan milletlerden oluştu.
Atatürk bu yüzden Türk bilincinin geriye itildiği, ırk olarak karışık ve din olarak Müslüman olan çarpık Osmanlı kimliğinin yerine laik Türk kimliğini getirmeyi amaçladı ve büyük oranda başarılı oldu. Irk teorilerinin 20. yüzyılda popülerleşmesiyle yeni Türk hükümeti 1000 yılından sonra Anadolu ve Güneydoğu Avrupa'ya yerleşmiş Türk halkları ile diğer Yunan, Slav ve Ermeni halkları arasındaki ayrımları belirlemek için araştırmalara başladı.
Son yıllarda Türkiye'deki Anadolu Türklerinin, Balkanlar ve Orta Asya toplumlarıyla ilişkisine göz atmak için buna benzer çalışmalar yapılıyor ve bu kez ilginç biçimde genetik bilgilere göz atılıyor. mtDNA, Y kromozomu ve Alu polimorfizmi kullanılan belirteçler arasında. Daha eski sonuçlardan biri bugünkü Türkiye Türklerinin, Orta Asya'dan çok Balkan popülasyonlarına yakın olduğunu gösterdi. Azerbaycan gibi diğer Türk uluslarıyla karşılaştırıldığında Orta Asya Türklerinin, Anadolu Türklerine genetik katkısının yaklaşık %13 olduğu belirtilir.
Ancak Dodecad K12b gibi yalnızca bilinen ataları Türk olan vatandaşları ele alan daha modern çalışmalar bu oranı %25 ile %45 gibi çok daha yukarılara çekmiştir. Yeni verilere göre bugünkü Anadolu Türkleri geniş oranda Oğuz Türklerinden oluşuyor ve kalan genler Anadolu yerlilerine ait.
Bir ırkı Anadolu'da yaşatmak
Türkleri incelerken Anadolu'nun dünyadaki en uzun yerleşik tarım geçmişine sahip olduğunu bilmek çok önemli. Bruce W. Frier'in "Demography" kitabına göre Geç Roma İmparatorluğu döneminde Anadolu'da yaklaşık 12 milyon insan yaşıyordu. Orta Çağ döneminde ise nüfusun düştüğü ve 1 milyona gerilediği tahmin ediliyor. Çiftçiler göçebelerden daha yüksek nüfuslu olduğundan Anadolu'ya ayak basan Türklerin genetik olarak farklılaşması doğal görünüyor.
Türklerin dünyaya yayılması Roma İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra ve İslam'ın yükselişinden önce görece geç bir tarihte meydana geldi. Geç Antik Çağ'da Orta Avrupa'yı kasıp kavuran Hunlar ve Avarlar gibi Türkçe konuşan Türk-Moğol ve Türk gruplar oldu. Ünlü Hazar Yahudileri Türk'tü. Moğol orduları Avrupa'ya yayıldığında bazı Türkler Macarların arasına yerleşti.
Bu yüzden Türklerin ayak bastığı toprakların genişliği ve farklı nüfusu düşünüldüğünde binlerce kilometre ötedeki ana yurdunuzdan miras aldığınız genetiği yüzlerce yılda koruyabilmiş olmak önemlidir. Eğer MS 1000 yılında Anadolu'nun nüfusu 5 milyonsa (Bizans İmparatorluğu'nun zirve dönemi olduğundan muhtemelen çok daha fazlaydı) sonraki birkaç yüzyılda başta Oğuz Türkleri olmak üzere yüz binlerce Türk Anadolu'ya giriş yaptı (yalnızca 12. ve 13. yüzyılda tahmini 1 milyon Türk Anadolu'ya geldi). Teoriye göre çeşitli atalardan gelen ve Anadolu'ya adım atan Türkler eğer baskın nüfus olmamışsa buna göre Orta Asya genetiğinin farklılaşması kaçınılmazdır.
İslam Türklüğe zarar mı verdi?
Bugün Anadolu ve kuzeybatı İran'ın bazı bölgelerinde Türk dilleri konuşulurken İran, İdil bölgesi ve Balkanlarda diğer diller konuşuluyor. Bunun tek bir açıklaması yok ancak Türkler Batı Avrasya'nın geniş bölgelerine yerleşirken sayıları görece azdı ve yerleşik nüfusun genetik asimilasyonuna uğradı.
Diğer yandan yüzlerce yıl Müslümanlarla savaştıktan sonra gerek doğal gerekse kılıç zoruyla İslam'a geçen Türkler, Müslüman dünyası ile özdeşleşti ve İslam'ın ilk döneminde paralı asker olarak Perslerle tanıştılar. Bazı Türkler İran'da Pers kültürünü benimsedi ve Moğol dönemi dışında 1000 yılından 1900'e dek İran'ı Türkler yönetti. Bu durum bugün İranlıların %25'inin Türkçe konuşması ve Azerbaycan'ın ağırlıklı olarak Türk olmasıyla sonuçlanmıştır.
Ancak Anadolu'da yaşananlar farklıdır. Çünkü İran öz kültürünü korurken Selçuklular ve Osmanlılar Anadolu'ya ve daha sonra Balkanlar'a girdiğinde Müslüman yöneticiler Türk kimliğini ve bilincini çoktan geriye atmış ve yalnızca aynı dinden olmayı ön plana çıkarmıştı. Bu yaklaşım ilerleyen zamanda Türk kültürünü ve geçmişini korumayı zorlaştırdı ve etkileri bugün açıkça görülen bir kültürel yozlaşmayla sonuçlandı.
İslam'ın etkisiyle bugün hem yaşayış hem de gelenekten, çocuklara konulan adlara dek ağırlıkta Arapça ve sonra Farsça adlar Türkçe adların yerini aldı. Mustafa Kemal Atatürk'ün Cumhuriyet'in ilanı ile başlattığı Türkçülük akımı ve örneğin, "Ayça" gibi türetilen yeni Türkçe adlar olmasaydı Türkiye'de Türk bilincinin yok oluşu çok daha hızlı gerçekleşmiş olacaktı.
Kaynakça ve ek bilgiler:
- https://turkishdnaproject.com/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4904778/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18161848/
- https://www.cambridge.org/core/books/abs/cambridge-ancient-history/demography/7E430FBB71561E9E41B4A25228E16533
