Bir ülkenin para birimi diğer dünya ülkelerinin para birimlerine göre değer kaybedebilir. Ülkenin ekonomik durumu, para politikası ve küresel piyasa koşulları para birimi üzerinde devamlı etkiye sahiptir. Ayrıca ülkedeki başlıca sosyal ve politik olaylar da para birimi değerinde ani veya uzun süreli düşüşle sonuçlanabilir. Para arzı, bir paranın değerini belirler ve para arzına yön veren birçok önemli etken var.
Bir Paranın Değeri Nasıl Artar ve Azalır?
Para birimlerinin çoğu esnek döviz kurlarına göre alınıp satılıyor. Yani fiyat, döviz piyasasındaki arz ve talebe göre değişir. Bir para biriminin talebi düşükse yani arzı bolsa fiyatı düşecektir. Bu arz-talep ülkenin para politikası, enflasyon oranı ve politik ve ekonomik koşulları gibi birbiriyle ilişkili etkenlere bağlı.
Paranın arzı yani dolaşımdaki miktarı arttıkça para birimi daha erişilebilir hale gelir ve değeri düşer. Bir ülke daha fazla para basarsa para arzını artırır. Yine para birimine olan yatırımcı güveni azaldığında, insanlar o para birimini daha değersiz görerek elden çıkarır; yani para arzı artmış olur. Para arzına yön veren ve ülkedeki para biriminin değerini düşürüp yükselten etkenler var:
Para Politikası
Para politikası bir ülkede ekonomiyi canlandırmanın önemli bir yoludur. Birçok merkez bankası, para arzını ve/ya gösterge faiz oranlarını artırarak ya da azaltarak paranın değerini belirliyor. Para arzı, dolaşımdaki para birimi miktarı. Bir ülkede para arzı arttıkça o parayla borç almak ucuzlar. Düşük faiz oranı insanların ve işletmelerin daha istekli ve kolay borç para almasını sağlar. İnsanlar borç aldıkları parayı harcadıkça ekonomi büyür. Ancak ekonomide çok fazla para olduğunda ve mal ile hizmet arzı buna göre artmadığında fiyatlarda enflasyon başlar ve para biriminin değeri düşer.
Enflasyon Oranı
Para biriminin değerini büyük ölçüde etkileyen diğer bir değişken enflasyon oranı. Enflasyon, mal ve hizmet fiyatlarındaki artıştır. İyi bir ekonomi az miktarda enflasyona sahip olur ve çok fazla enflasyon ise ekonomik istikrarsızlık getirerek para biriminin değerini düşürür.
Bir ülkedeki enflasyon ve faiz oranları ekonomiyi etkiler. Enflasyon oranı çok yüksekse, merkez bankası faiz oranını yükseltmek isteyecektir. Böylece insanlar harcamayı bırakmaya ve paralarını biriktirmeye teşvik edilir. Ayrıca yabancı yatırımcıyı ülkeye çeker ve piyasaya giren sermaye miktarı artar. Bu da para talebini artırır. Yani bir ülkede faiz oranını artırmak para biriminin değer kazanmasını yola açar. Faiz oranındaki düşüşse para biriminin değer kaybetmesini sağlar.
Siyasi ve Ekonomik Koşullar
Bir ülkedeki ekonomik ve politik koşullar para biriminin değerini artırıp azaltabilir. Yatırımcılar yüksek faiz oranını sever ancak aynı zamanda öngörülebilirlik isterler. Politik yönden istikrarlı ve ekonomik yönden sağlam ülkelerin para birimleri daima yüksek talep görür ve bu da döviz kurunu güçlendirir.
Piyasalar ülkelerin mevcut ve gelecek ekonomik koşullarını durmadan inceler. Para arzı, faiz oranı ve enflasyon oranının yanı sıra gayri safi yurtiçi hasıla, işsizlik oranı, yeni konut inşaatları ve ticaret dengesi (ihracat-ithalat oranı) para biriminin değerini belirleyen önemli ekonomik göstergeler arasında. Bu göstergeler güçlü ve büyüyen bir ekonomiye işaret etmiyorsa para birimine olan talep azalır ve para birimi değer kaybeder.
Benzer biçimde zayıf siyasi koşullar, para birimini olumsuz etkiler. Bir ülke siyasi huzursuzluk veya küresel gerilim içindeyse ülkenin para birimi daha az çekici hale gelecek ve talep düşecektir. Ancak piyasa istikrarı veya güçlü ekonomik büyüme planı sunan yeni bir hükümet yönetime gelirse insanlar bu iyi habere göre para birimini satın alarak değerinin artmasını sağlar.
Paranın Değer Kaybetmesinin Nedenleri
- Ekonomik koşullar: Bir ülkede ihracata yönelik küresel talep düşükse, ülkenin para birimi değer kaybeder. Ülke bununla orantılı biçimde yüksek miktarda mal ithal ediyorsa ve ticaret açığı yaşıyorsa para birimi değer kaybeder.
- Para politikası: Her ülkenin merkez bankası, para biriminde ani harekete neden olan ve değer eğilimlerini belirleyen para politikaları oluşturur. Bir ülke enflasyonla mücadele için faiz oranını yükseltiyorsa, para biriminin değeri düşme eğilimine girer. Bazı ülke liderleri, ülkenin para biriminin değerini kasıtlı olarak düşürmek için faizi kullanır. Amaç, zayıflayan ülke ekonomisinde mal fiyatlarını ve iş gücünü yabancılar için ucuzlatarak dış yatırımı teşvik etmek ve içerideyse ithalatı yavaşlatmaktır.
- Küresel piyasa koşulları: Küresel ekonomi bir bölgedeki para birimlerini etkileyebilir. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri ekonomisi durgunluğa girdiğinde ABD dolarının değeri, ekonomisi daha istikrarlı olan ülkelere kıyasla değer kaybeder. ABD doları bir süredir dünyada değer kaybediyor.
Geçici veya Olaya Dayalı Değer Kaybı
Uluslararası döviz ticareti para birimlerinin değerine yön verir. Spekülatörler, Türk Lirası gibi bir para biriminin değer kaybetmeye devam edeceğine inanıyorsa, o para birimini başka para birimleri karşılığında satar ve arz artar. Ülkedeki bazı önemli ekonomik ve politik olaylar spekülatif tepkiler doğurarak kısa, orta ve uzun dönemde ülkenin para biriminin değerini düşürür:
- Ekonomik olaylar: Önemli herhangi bir olumsuz ekonomik haber, para biriminin değerini düşürür. Örneğin, ülkenin önde gelen sektörleri veya şirketlerinin kazanç raporları zayıfsa, zorlu ekonomik zamanların işaretidir ve para biriminin değeri düşer. Açıklanan yeni merkez bankası politikası para biriminde ani bir satış doğurabilir.
- Siyasi olaylar: Ülkedeki siyasi istikrara dair korku veya belirsizlik para biriminin değer kaybetmesini sağlar. Savaş en açık örnek çünkü ülkenin yatırımlarını savaşta harcaması demektir. Yine ülke liderinin veya hükümetin açıklamaları gerçekliklerden uzaksa para birimine olan yatırımcı güveni azalır. Bir ülkede yeni bir siyasi parti iktidara geldiğinde, değişen yeni yönetimin öngördüğü politikalar para biriminin değerini düşürebilir.
Sonuç
Bir para biriminin neden değer kaybettiğini veya neden değer kazandığını kesin olarak öngören tek bir gösterge yok. Aksine, paradaki talep ve arzı etkileyen birçok etken bulunuyor ve birlikte bir ülkenin para biriminin değerini belirliyorlar.
Kaynakça ve ek bilgiler
- Kapak görseli: Dado Ruvic/Illustration
- https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/tr/tcmb+tr/main+menu/temel+faaliyetler/para+politikasi
- https://corporatefinanceinstitute.com/resources/knowledge/economics/currency-crisis/
- https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/Para+Politikasi/Finansal+Istikrar/
- https://tradingeconomics.com/turkey/currency
