Kültürün önemli bir parçası olmuş Robinson Crusoe birçoklarının hayal gücünü genişleten edebi bir karakter. Robinson Crusoe, dünyada İncil'den sonra en çok çevrilmiş kitap. Büyük bir yaşama tutunma öyküsünün kahramanı olarak adına adanmış bir ada bile var. Robinson Crusoe'nun gerçek tarihsel kimselere dayandığına inanılıyor. Unutulmaz kahramanı yaratan yazara, öyküye ve Robinson Crusoe'nun temel aldığı olası insanlara göz atalım.
Yazar Daniel Defoe gerçek bir casus olarak suskunluğuyla bilindiğinden Robinson Crusoe'nun kimi veya kimleri temel aldığını açıklamadı ancak onu başta Alexander Selkirk'e dayandırdığı düşünülüyor. Yine de ona esin veren birçok tarihi figür olabilir ve Serrano, Knox ve Pitman diğer en bilinenleri.
Robinson Crusoe'nun yazarı
Robinson Crusoe'yu yaratan yazar en az karakter kadar renkli yaşam sürdü. Daniel Defoe 1660 yılında Londra'da mütevazi bir ailede dünyaya geldi. Özel bir okulda eğitim gördü ve sonra girişimci oldu ancak iflas etti. Avrupa boyunca gezip siyasetle ilgilendi. Tory ile Whig arasındaki sert siyasi kapışmaya katıldı ve muhafazakarları destekledi. İngiltere Kilisesi üyesi olmayan Hıristiyanlara ve yabancılara saldıran yazılar yazdı.
Defoe'nun polemikleri 1713'te hapse girmesine ve teşhir direği denilen cezayı almasına yol açtı: Baş ve ellerin geçtiği delikli ahşap bir çerçeveye yerleştirildi ve halk ona çürük meyve ve çöp attı. Ancak bu ceza onu birçok Tory'nin gözünde kahraman kıldı. Defoe, Tory liderinin casusu oldu. Ancak beli pek sağlam değildi; muhafazakarlar iktidardan düştüğünde Whig'lerle çalışmaya başlayıp çift taraflı ajanlık yaptı.
Defoe 1714'ten itibaren gazetecilikten çok yaratıcı yazarlığa odaklandı. 1719'da Robinson Crusoe'yu yazdı ve büyük başarı elde etti. Öyle ki birkaç yıl sonra bir devam kitabı çıkardı. Kendisi İngiliz romanının gelişiminde önemli biridir. Moll Flanders (1722) ve Roxana: The Fortunate Mistress (1724) diğer bilinen romanları. Üretkendi ve halk arasında popülerdi ancak her zaman borçluydu ve birkaç kez borçlular hapishanesine gönderildi. Daniel Defoe 1731'de öldü.
İskoç Robinson Crusoe: Alexander Selkirk
Alexander Selkirk 1676'da İskoçya'da doğdu ve bir zanaatkarın oğluydu. Çıraklık yaptı ama hoşuna gitmedi ve denize kaçtı. Çok renkli bir hayat sürdü. Oldukça dik başlı ve bağımsız biriydi. Bir denizciydi ve hatta bir süre korsanlık yaptı. Pasifik'e yaptığı bir yolculuk sırasında kaptanla tartıştı. Sonrasında ya kaptan Selkirk'i Pasifik'teki ıssız bir adada mahsur bıraktı ya da Selkirk, gemi denize açılmaya elverişli olmadığından en yakın karaya bırakılmak istedi. Issız bir adadaydı ancak hayatta kalmayı başardı. Alexander Selkirk bazı yaban keçilerini yiyecek olarak kullandı ve hatta onların derilerinden giysiler yaptı. Ayrıca balık tutabiliyor ve hatta biraz ekin ekebiliyordu.
İskoç Selkirk adada 4 yıl 4 ay nispeten rahat yaşadı ve sonunda yakından geçen bir İngiliz korsan gemisi tarafından kurtarıldı. İngiliz kaptanı oldu ve Afrika'ya yaptığı bir yolculukta öldü. Selkirk ve Crusoe arasında benzerlikler var. Defoe, Selkirk'in adada yaşadıklarının ayrıntılarını kullanmış görünüyor. Bununla birlikte önemli farklılıklar da var. Selkirk'in Cuma adında bir hizmetçisi yoktu ve gerçekten yapayalnızdı. İskoç adam Pasifik'te bir adada mahsur kalırken, Crusoe Karayipler'de mahsur kaldı.
İspanyol aday Serrano
Söylentiye göre 16. yüzyılda İspanyolların Karayipler ve Güney Amerika'yı fethi sırasında Pedro Luis Serrano adında bir denizci 1528'de bir gemi kazası geçirdi. Büyük olasılıkla Columbia açıklarında bir adada mahsur kaldı ve bu ıssız ada Serrano Seti olarak bilindi. İspanyol denizci ıssız bir adada yapayalnızdı ve hiç tatlı suyu yoktu. Her nasılsa balık tutarak ve kuşların ve küçük hayvanların kanını içerek hayatta kaldı. Mucizevi bir şekilde sekiz yıl boyunca adada yaşadı. Ancak bu yaşam mücadelesi Serrano'ya korkunç zararlar verdi ve kurtarıldığı zaman aklı dengesi gitmişti. Yine de Serrano'nun tarihi bir figür olup olmadığı tartışılır.
Bir İngiliz asi
Tarihte Robinson Crusoe'a esin olabilecek başka adaylar da var: Bir asi ve cerrah olan Henry Pitman. II. Charles'ın gayri meşru oğlu Monmouth Dükü'nün kişisel doktoruydu. Dük, İngiltere tahtını ele geçirmek için Katolik yanlısı II. James'e isyan başlattı. Pitman bu isyana katıldı ancak Monmouth'un Sedgemoor'da yenilmesiyle yakalandı ve Karayipler'de bir koloniye sürgün edildi. Pitman koloniden kaçmayı başardı ancak kaçışı sırasında gemi kazası geçirdi. Bir süre ıssız bir adada mahsur kaldı.
Şansın yardımıyla bir gün kurtarıldı ve 1688 Devrimi ve II. James'in tahttan indirilmesiyle Londra'ya döndü ve affedildi. Pitman adadaki maceraları hakkında bir kitap yayımladı ve oldukça popüler oldu. Defoe'nun onunla aynı bölgede yaşamış olduğuna ve hatta kişisel olarak tanıştığına inanılıyor.
Seylan tutsağı Robert Knox
Robinson Crusoe'nun esinlendiği bir başka olası aday Robert Knox (1641 – 1720) İngiliz Doğu Hindistan Şirketi'nin hizmetinde olan bir İngiliz deniz kaptanıdır. Doğu Hint Adaları'na giden bir gemide babasıyla görev aldı. Ancak dönüş yolcuğunda gemileri fırtınaya yakalanıp hasar gördü ve Seylan'a (günümüz Sri Lanka) yanaşmak zorunda kaldı. Robert Knox, babası ve mürettebatın geri kalanı Seylan Kralı'nın sarayına davet edildi. Ancak İngilizlerden birinin, muhtemelen genç Robert Knox'un, kralı gücendirmesiyle adadan ayrılmaları yasaklandı.
Robert Knox 16 yıl boyunca Seylan'a hapsedildi ve yaşama tutunmak için seyyar satıcı oldu. Bu sürede babası öldü. Knox bir şekilde Hollanda'da bir ticaret merkezine kaçmayı başardı ve buradan günümüz Jakarta bölgesine gitti. Sonra İngiltere'ye döndü ve maceraları hakkında kitap yayımladı. Sonrasında Doğu Hint Adaları Şirketi'nde kaptan oldu.
Robinson Crusoe'nun yazınsal esinleri
Her yazar yaşıtlarından ve öncüllerinden etkileniyor. Yazın dünyasında gemi kazası geçiren kişilerin maceralarına dair pek çok yapıt var. 12. yüzyılda bir Arap romancı İbni Tufeyl, "Kendini Yetiştirmiş Filozof" adlı felsefi bir roman yazdı. Bu romanda toplumdan izole biçimde büyümüş bir gencin hayatını ve gelişimini anlattı. Doğayı ve hayvanları taklit ederek nasıl filozof olduğunu yazdı. Bu kitap adada mahsur kalarak bir bilgeye ve felsefi düşüncelere bürünen Robinson Crusoe'ya biraz benzer.
17. yüzyılda İspanyol rahip Balthasar Gracian bir adada mahsur kalan bir adamın tinsel gelişimini anlatan felsefi bir roman yazdı. Bu yapıt 1680'lerde İngilizce'ye çevrildi ve yazar Daniel Defoe bunu okumuş olabilir. İspanyol romanın kahramanı ile Robinson Crusoe arasındaki benzerlikler dikkat çekicidir. Defoe'nun Robinson Crusoe'yu yazmasındaki bir başka etki de tinsel Püriten yazınıdır. Robinson Crusoe adada tinsel yönden gelişir ve tinsel otobiyografilerdeki karakterleri andırır. Robinson Crusoe'nun yazarı Püriten eğilimlere sahip bir aileden geliyor.
Robinson Crusoe'nun öyküsü
Daniel Defoe, Robinson Crusoe'nun yaşamı ve maceralarına dair iki roman yazdı. Varlıklı bir ailenin inatçı küçük oğluydu. Maceraya atılır ve ailesinin itirazlarına rağmen denize açılır. Karayipler'de fırtınaya yakalanan gemisi batar ve hayatta kalan tek kişi olur. Dalgalar onu bir adaya sürükler. Crusoe gemiden bazı eşyaları kurtarmayı başarır ve tek arkadaşı köpeği ve evcilleştirdiği bir keçi olur. Adada hayatta kalma şansı bulur.
Ancak yıllar sonra adadaki bir plajın yamyamlar tarafından kurban ritüeli için kullanıldığını keşfeder. Yenmek üzere öldürülecek olan tutsaklardan biri bir gün kaçar. Crusoe onu kurtarır ve hizmetçisi yapmaya karar verir. Kötü davranmaz ancak kendisine "sahip" dedirtir. Bir tür sömürgecilik göndermesidir. Adına, onunla karşılaştığı günden sonraki gün olan Cuma der.
Crusoe, Cuma'ya İngilizce öğretir ve onu Hıristiyan yapar. Ardından Cuma'nın babasını yiyip öldürecek olan yamyamların bir bölümünü pusuya düşürür. Robinson Crusoe gemi kazasından yaklaşık 28 yıl sonra kurtarılır ve İngiltere'ye döner. Devam öyküsünde küçük bir çiftlikte yaşar ve evlidir. Defoe onu depresyonda olan ve "adasını" özleyen biri olarak anlatır. Karısının ölümü üzerine Robinson Crusoe, Cuma ile bir kez daha adaya döner. Bir yolculuk sırasında Friday, bir yamyam tarafından atılan bir okla vurularak öldürülür. Robinson Crusoe Madagaskar, Çin ve Sibirya'ya yolculuk eder. 10 yıllık bir yolculuktan sonra Londra'ya döner.
Kaynakça ve ek bilgiler
- https://oxford.universitypressscholarship.com/view/10.1093/acprof:oso/9780199261543.001.0001/acprof-9780199261543
- https://www.researchgate.net/publication/26486354_From_Odysseus_to_Robinson_Crusoe_A_Survey_of_Early_Western_Island_Literature
- https://www.jstor.org/stable/20058073
