Antik Yunan Alfabesinin Ortaya Çıkışı ve Özellikleri

Üniversitedeki öğrenci cemiyetlerinden, matematik ve bilim alanına ve dini kitaplara dek antik Yunan harfleri yaşamın her yerinde. Antik Yunan alfabesi geniş bir tarihe sahip. Nil deltasını herkes duymuştur ancak bu coğrafi tanımın antik Yunan alfabesinin dördüncü harfine karşılık geldiğini çok az kişi bilir. Herodot, 2500 yıl önce Nil'i incelerken harfe benzerliğiyle coğrafi biçime delta adını verdi. Antik Yunan harfleri matematik (pi en ünlüsü) ve astronomi (takımyıldızındaki en parlak yıldızları belirtirken) gibi diğer birçok alanda karşımıza çıkıyor. Omicron gibi virüs varyantları Yunan harfidir. Peki antik Yunan alfabesinin tarihi nedir?

Antik Yunan Alfabesinin Kökeni

İlk alfabeyi elbette antik Yunanlar icat etmedi. Hatta kendi alfabeleri bile tümüyle kendi icatları değildir. Bununla birlikte MÖ 800 civarında geliştirilen antik Yunan alfabesi dünyanın ilk tam fonetik (duyulduğu gibi yazılan) alfabe yazısı oldu. Antik Yunanca, ünlüler ve ünsüzler için ayrı sembollere sahip ilk alfabedir. Fenike alfabesinden türetildi ve Fenikece içinde sesli harf olmayan ve yalnız ünsüzlerden oluşan bir alfabedir. Fenikeliler bugünkü Lübnan'a yakın Levant'ta yaşadılar ve dillerini tüccarlık ile Akdeniz'e yaydılar.

Bu alfabe aslında alfabelerden oluşuyor çünkü antik Yunan alfabesinin farklı sayıda harfleri kapsayan 24 ile 28 arasında değişen çeşidi var. Antik Yunanlar alfabelerini oluştururken bugünkü Lübnan, Suriye ve İsrail'de yaşamış antik insanların yazımından esinlendiler. Hatta bu yüzden alfabelerine başta "Fenikece harfleri" dediler.

İlk iki Yunan harfinin adları bile alfabenin kökenini aydınlatır: Alfa ve beta harfleri Yunanlar için hiçbir anlama gelmez çünkü alef "öküz başı" ve bet "ev" olarak geçen Sami sözcüklerden uyarlanmıştır. Bu sözcüklerin Sami alfabedeki adları benzediği nesnelerdir.

Yunanların yazı biçimine kaynak olan Fenikece diğer Sami yazı biçimleri gibi ünlüler için özel işaretlere sahip değildi. Konuşma dillerinde ünlü sesler olmasına rağmen yalnızca ünsüz harflerde işaretler mevcuttu. Diğer yandan Yunanlar bir Hint-Avrupa dili olan alfabetik yazılarını icat ederken Fenikecede sessiz harfler için kullanılan işaretleri alarak bunları sesli harflerde kullandılar. Tıpkı alfa, epsilon, iota, omikron, omega ve ipsilon gibi.

Antik Yunancada Alfabe Neden Sayılara Karşılık Gelir?

Homeros'un İlyada ve Odysseia şiirleri antik Yunan alfabesiyle yazıya dökülen en eski şiirlerden oldu. Bunlar önceleri yalnızca Yunan dünyasını dolaşan ve onları gösterilerinde okuyan ozanların ezberindeydi.

Antik Yunan dünyası ilk alfabesini icat ederken Antik Yunanlar aynı zamanda matematik, bilim, astronomi ve mühendislikte ilerleme gerçekleştiriyordu. Böylelikle alfabedeki semboller alınıp bu ilim alanlarında kullanıldı. Bir dairenin çevresinin çapına oranı olan Pi sayısı gibi.

Antik Yunanlıların bu bilimsel ilerleyişte elbette sayılara da ihtiyacı vardı. Bu yüzden antik Yunan alfabesinin ilk dokuz harfi aynı zamanda birden dokuza denk gelen sayılar oldu. Modern bilginin öncülerinin başlattığı bu geleneğin günümüze dek ulaşabilmesi hayranlık uyandırıcıdır. 2000 yıldır kimse Pi demekten vazgeçmedi.

Antik Yunan alfabesi şaşırtıcı genişlikte kullanım alanına sahip: Alfa hayvanı baskın olanı anlatır ve yine Centaurus takımyıldızındaki en parlak yıldız Alfa Centauri'dir. Irmak deltaları alfabenin dördüncü harfine benzetilmiştir.

Yunanca günlük yaşamımızın fark etmediğimiz kadar derininde yer alıyor.

Antik Yunancanın Diğer Dillere Yakınlığı

Alfabetik olmayan Çinceyi bir kenara koyarsak Yunanca hala yazılmakta olan dünyanın en eski dilidir. Yunanca elbette geliştirildiği MÖ 8. yüzyıldan günümüze dek değişti ancak bugün bir Yunan, Yunanca alfabenin ortaya çıktığı dönemde yaşamış Homeros'un antik metinlerini kolayca okuyabiliyor.

Antik Yunanca birçok dile esin oldu. İngilizce alfabenin başlangıç noktası antik Yunancadır. Etrüsk alfabesi ve Romalıların Latin alfabesinin temeli yine antik Yunanca ile oluştu. Bu gelenek Orta Çağ ve Rönesans üzerinden İngilizce gibi dillere geçti. Antik Yunan alfabesi bu Orta Çağ döneminde Kiril alfabesine temel olmuştur. Tıpkı Fenikecenin Yunancaya olması gibi.

Antik Yunanca Harfleri

Bugün 5 yaşında bir çocuk rahatça okuryazar olurken, çizgi yazısı veya Linear B olarak geçen ve 200 kadar işaret ve ideogramdan oluşan en eski Yunanca yazı biçimini yalnızca ustalar yazabiliyordu. Türkçedeki dil devrimine benzetilebilir.

Klasik Yunan döneminde alfabenin çeşitli türleri oldu ancak Atina kenti sonunda araya girerek İyonik alfabenin benimsenmesini ve Yunan dünyasının baskın alfabesi olmasını sağladı. Bu antik Yunan alfabesinde 24 harf bulunuyor.

Antik Yunan alfabesi alfa ile başlar ve omega ile biter. Her harfin küçük ve büyük yazılışları farklıdır:

Sigma (σ), sözcüğün sonundaysa ς olarak yazılır. Ayrıca digamma adlı bir harf Fenikecedeki vav sesinden gelir (İngilizce wow gibi) ve Dor alfabesinde başta kullanılıyordu.

Antik Yunan Harflerinin Okunuşu Net Değil

Modern Yunancanın söylenişi bilinse de antik Yunan alfabelerinin nasıl söylendiği kesin olarak bilinmiyor. Çünkü antik Yunanca bir metindeki aksan işaretlerinin özellikleri veya anlamı bilinmez. Örneğin bir işarete bakıldığında yükselme mi yoksa vurgu mu olduğu söylenemez. Omega "büyük O" anlamına gelirken "küçük o" anlamına gelen omikron harfinin bile geçmişte nasıl okunduğu tam olarak belli değildir.

Antik Yunan Alfabesi Hakkında Sık Sorulanlar