Elektrik teline konan kuşlar neden çarpılmaz? Yanıt kolay olmalı değil mi? Her iki ayağı da telin üzerinde olan bir kuşun ayakları aynı elektrik potansiyeline sahiptir diyebilirsiniz. Elektrik, kuştan değil telden geçer ve kuş çarpılmaz. Bu yanıt voltajın değişmediği durağan sistemler için doğru olurdu. Ancak değişen voltajlarda bu yanıt yanlıştır. Tıpkı bir arabaya dokunduğunuzda elektrik çarpması gibi.
Bilimsel Açıklaması
Elektriğin akmasını sağlayan voltaj farkıdır. Bir kuş 35.000 voltluk elektrik teline tüneyebilir ve voltaj farkı olmadığından çarpılmaz. Ancak kanatlarını açar ve aynı anda farklı voltajdaki ikinci bir elektrik teline değerse elektrikle çarpılır. Elektrik telleri bu nedenle kuşlar için aralıklı yerleştiriliyor.
Araba park halindeyken yerden yalıtılmıştır yani devre yoktur. Ancak arabaya dokunduğunuzda akım ayaklarınızdan zemine yol alır ve bu da size elektrik şoku verir. Arabadaki yüksek voltaj, yerle temas eden bedeninizi kullanarak hareket etmiştir. Elektriğin akması için devre gerekmez. Araba ile temas edildiğinde gerçekleşen voltaj değişikliği elektriğin akmasına ve şok etkisine yol açar.
Elektrik hatları, elektrik akımının sürekli yön değiştirdiği alternatif akım yani AC ile çalışıyor. Voltaj sürekli pozitif ve negatif olarak değişiyor. Voltaj iki nokta arasındaki yük farkıdır. Teldeki voltaj sürekli değiştiğinden telde duran kuşun voltajı da değişir. Yani kuş ayakları aracılığıyla sürekli şarj ve deşarj olur.
Ancak kuşun kapasitansı yani elektrik yükünü toplama ve depolama duyarlılığı çok küçük olduğundan ve biraz küre biçiminde olduğundan fazla elektrik yükü depolayamaz. Bir kuş 50 Hz'lik bir elektrik hattına konduğunda yalnız mikroamper (μA) veya 0.00000001 amper düzeyinde akım geçirir. Yani bedeni elektriğe duyarlı değildir. Bakır teldeki elektrik, kuşun elektriği pek iyi iletemeyen hücre ve dokularını es geçer ve kuş bu nedenle elektrikle çarpılmaz.
Kuşun vücuduna giren o çok küçük miktarda elektrik ise çarpılma etkisine neden olmaz. Bir insanın belirgin bir şok etkisi yaşaması için 10 miliamper (0,01 amper) akım yetiyor ve 50 miliamper ve üstünde elektrik çarpması yaşanıyor. Elektrik hattına tüneyen kuşların vücutlarından geçen akımı hissedip hissetmediklerini bilmiyoruz. Belki onlara masaj etkisi yapıyor ve hoşlarına bile gidiyor olabilir. Daha büyük kapasitanslı büyük kuşların elektrik hattına pek konmamasının nedeni belki de bu his.
İyonize Olan Hava
Elektrik telinde duran çoğu kuş güvende. Ancak elektrik hattına doğru uçup elektrik çarpmasıyla ölen kuşlar var. Bu durumun birkaç nedeni bulunuyor. Elektrik dağıtım hatları dünyanın birçok yerinde 275 kV–400 kV arasında voltajla çalışırken bazı yerlerde 800 kV gibi çok daha yüksek olabilir.
Yüksek voltajlı elektrik hatlarının çevresindeki hava iyonize olur yani elektriği iletmeye "aç" hale gelir. İletken bir çubukla kabloya yaklaşan bir işçinin çubuğunun erkenden kıvılcım çıkarmasının nedeni bu.
Yüksek voltajlı bir elektrik teline yaklaşan kuş bu akımı hisseder ve inmekten kaçınır. Ancak fazla hızlı yaklaşmışsa duramaz ve havadaki voltaj gradyanından gelen akımla elektrikle çarpılır. Kuştaki şokun etkisi büyüktür ve yere düşerek ölür.
Kuşların Aynı Anda İki Tele Temas Etmesi
Elektrik telinden kuşa akım geçmesinin birçok yolu var. Bir diğer yol kuşun aynı anda iki tele temas etmesi. İki teldeki voltajlar farklıdır ve kuş kısa devre yaratarak elektriğin kendi vücudundan geçmesine neden olur. Elektrik telleri bu yüzden boşluklu diziliyor. Üçüncü bir yol ise kuşun aynı anda tele ve toprağa temas etmesi. Kuş topraklamayla yine kısa devre oluşturur ve voltaj farkı kuştan akım geçmesine ve elektrikle çarpılarak ölmesine yol açar.
Elektrik hattından elektrik çarpma riski en yüksek olan kuşlar başta hızlı uçan yırtıcılar oluyor. Ardından baykuş, pelikan, flamingo, leylek, kuğu ve kaz gibi büyük kuşlar gelir. Kuşların elektrik teline çarparak alevler içinde yere düşmesiyle başlayan orman yangıları mevcut. Şu anda kuşları elektrik telinin çarpmasından korumanın yolu yok.
