Hayatınız boyunca gördüğünüz tüm haritalar Dünya'yı hatalı gösterdi. Haritada çok farklı görünmeseler de Kaliforniya aslında Portekiz'den dört kat büyüktür, Grönland ile Afrika haritada yakın boyutlu olmasına rağmen Afrika aslında Grönland'dan 14 kat büyüktür. Avustralya tüm Avrupa kıtasından büyüktür. Yani okul duvarındaki haritalardan, atlaslara ve modern Google Haritalar'a dek tüm haritalar hatalı. Peki neden? Sorun projeksiyonda gizli.
Harita Projeksiyonunu Anlamak
Dünya geoit biçimine sahip ve basite indirgeyip küre diyebiliriz. Haritacılar Dünya'nın küre yüzeyini harita gibi iki boyutlu bir düzleme yerleştirmek için matematiksel formülleri kullanır. Matematikçi Carl Gauss'un kanıtladığı gibi matematikte küre biçimli üç boyutlu bir nesneyi iki boyutlu bir düzlemde doğru resmetmek imkansızdır. Harita yapımında bu çabaya projeksiyon deniyor ve kartograflar yüzlerce yıl boyunca bu sorunu aşmaya çalıştı.
1569'da Flaman kartograf Gerardus Mercator bu amaçla Merkatör Projeksiyonu'nu oluşturdu. Bir küre iki boyutlu bir düzleme serildiğinde boylam ve enlem çizgileri eğilir. Yani iki nokta arasındaki yön yanıltıcı olur. Ancak Merkatör projeksiyonunda boylam ve enlem çizgileri düzdür. Bu özellik çağın gözdesi olan gemi yolculuğu için mükemmeldi çünkü artık tek yapılması gereken haritadaki iki nokta arasına bir çizgi çekmek ve açıya bakarak pusula ile hedefe ilerlemekti. Merkatör projeksiyonu gemi yolculuğunu kolaylaştırdı ve gemiciliğin zirvede olduğu bir çağda kabul gördü.
Merkatör projeksiyonu Avrupa ve Kuzey Amerika'yı büyük göstererek gelişmiş ülkelerin Dünya'da daha önemli ve merkezi olduğu algısına yol açar.
Haritalardaki Boyut Sorunu
Her projeksiyon gibi Merkatör projeksiyonunun da eksikleri var. Merkatör projeksiyonu karaların (ve denizlerin) boyutunu bozar. Ülkeler ve kıtalar biçimsel olarak doğrudur ancak özellikle kutup noktalarına yaklaştıkça boyutları esner ve bozulur. Haritada görünenin aksine ABD, Hindistan ve Avrupa aslında Afrika'ya sığacak kadar küçüktür. Yine haritaya göre Rusya toprak boyutuyla ABD'nin yanında bir devdir ancak gerçekte 1,2 kat büyüktür. Alaska aslında Meksika'dan büyük değil küçüktür. Yine Kanada, ABD'den çok geniş değildir veya İsveç aslında Türkiye'den büyük değil, daha küçüktür.
Sonuç olarak bir küreyi hiçbir şeyi bozmadan dikdörtgen yapamazsınız. Kutuplar aslında bir noktadır ve haritayı dikdörtgene çevirmek dünyanın en kuzey ve en güney noktasının ekvator kadar genişlemesi demektir. (Yine kutuplar ile ekvator arasındaki her enlem ekvatordakinden kısa olduğundan onlar da esner). Bir Merkatör alternatifi olan Gall-Peters projeksiyonu bu sorunu boylamları sıkıştırarak telafi eder ve en kuzey ile ve en güneydeki alanlar çok daha geniş ancak kısa olur ve böylece gerçek yüzey alanı korunur.
Karmaşık cebir ve kalkülüs işlemleri ile harita projeksiyonu sonraları iyileştirilmiş olsa da Merkatör projeksiyonu kullanımda kalmaya devam etti. Dahası okullarda ve atlaslarda coğrafi harita olarak kullanılmaya başlanmasıyla bütün bir insanlığın dünya görüşü çarpıklaştı.
Neden Hala Merkatör Projeksiyonu Kullanılıyor?
Merkatör projeksiyonu Dünya'yı çarpık yansıtıyor olsa da iyi olduğu bazı noktalar var. Bu projeksiyon açıları ve küçük nesnelerin biçimini korumada oldukça iyidir. Google Haritalar bu yüzden Merkatör'ü kullanıyor çünkü cadde ve sokak yönlerini göstermede en isabetlisi. Ayrıca dijital bir haritada yakınlaştırma yaparken bozulmalar düzeltildiğinden Merkatör'ün boyut bozulmasını yalnızca yakınlaştırmadan çıktığımızda görüyoruz. Ayrıca Dünya düz olmasa da Merkatör projeksiyonunda tüm meridyenler ve paralleler düzdür yani ana yönler küreyle tutarlıdır.
Merkatör Projeksiyonuna Alternatif
20. yüzyılda dünya savaşıyla birlikte haritalar bazı ülkelerin ne denli "büyük" olduğunu göstermede kullanıldı. Almanya hazırladığı haritayla komşusu Çekoslovakya'nın ne denli "tehditkar" göründüğünü gösterdi. Amerikalılar haritalarında Rusya'yı Alaska'ya çok yakın göstererek Komünizm'in korkusunu ve onunla savaşmanın gerekliliğini yaydı.
Zaman içinde Merkatör'e sayısız alternatif geliştirildi ve en bilinenlerden biri 1974'te Alman Arno Peters'tan gelmiştir. Arno Peters'a göre Merkatör, Batı emperyalizmine aitti ve çözümü Peters Projeksiyonu'ydu. Projeksiyonun amacı karalar arasındaki büyüklük farkını daha iyi göstermekti. Bunda Merkator'dan başarılı oldu ancak yine mükemmel değildir. Kutuplara yakın olan bazı ülkeler yatay yönde esnemiş görünürken, ekvatora yakın ülkeler dikey yönde esnemiş görünür. Yine de yüzey alanları gerçeğe tutarlıdır.
Aynı projeksiyon aslında 1885'te James Gall tarafından üretildiğinden Gall-Peters Projeksiyon olarak da biliniyor. Sonuç olarak, Dünya'yı haritalamanın isabetli bir yolu bulunmuyor ve Merkatör Projeksiyonu hala elimizdeki en iyisi (ve en kötüsü). Yapılabilecek tek doğru şey bir Dünya küresi kullanmak.
Haritalardaki Ülkelerin Boyutu ile İlgili Sık Sorulanlar
Merkatör projeksiyonu nedir?
Merkatör projeksiyonu, Flaman haritacı Gerardus Mercator tarafından 1569 yılında geliştirilen silindirik bir harita projeksiyonudur. Konformal bir projeksiyondur, yani kara parçalarının şeklini ve aralarındaki açıları korur, ancak ekvatordan uzaklaştıkça kara parçalarının boyutunu bozar.
Merkatör projeksiyonunun kullanım alanları nelerdir?
Merkatör projeksiyonu genellikle navigasyon ve denizcilik uygulamalarında kullanılır çünkü düz bir çizgiyi düz bir çizgi olarak sunar, bu da mesafeleri ve kerterizleri hesaplamak için yararlıdır. Ayrıca web haritalama uygulamalarında da kullanılır çünkü kolayca ölçeklendirilebilir ve döşenebilir, bu da onu küresel verileri görüntülemek için uygun bir projeksiyon haline getirir.
Merkatör projeksiyonuna yönelik bazı eleştiriler nelerdir?
Merkatör projeksiyonuna yönelik başlıca eleştirilerden biri, kara parçalarının boyutlarını çarpıtarak kutup bölgelerinin gerçekte olduğundan çok daha büyük görünmesine neden olmasıdır. Bu durum, Avrupa ülkelerinin boyutlarını abarttığı ve Afrika ve Güney Amerika ülkelerinin boyutlarını küçülttüğü için Avrupa merkezcilik suçlamalarına yol açmıştır.
Merkatör projeksiyonuna alternatifler var mı?
Evet, Merkatör projeksiyonunun çarpıklıklarını gidermeye çalışan birçok alternatif harita projeksiyonu vardır. Bazı popüler alternatifler arasında kara kütlelerinin boyutunu koruyan ancak şekillerini bozan Gall-Peters projeksiyonu ve boyut, şekil ve mesafe bozulmalarını dengelemeye çalışan Robinson projeksiyonu bulunmaktadır.
