Güneş'e uzaklığı göz önüne alındığında Jüpiter tümüyle buz kesmiş bir gezegen olmalıdır ancak öyle değil. Aksine Jüpiter'in atmosferi yüzlerce derece sıcaklıkta ve yaklaşık 50 yılı aşkın süredir bu gizemli ısının nereden geldiği çözülmeye çalışılıyor. Gazdan bir dev olarak Jüpiter, Dünya'ya kıyasla Güneş'ten 5 kat uzaktadır ancak gezegenin üst atmosferindeki sıcaklık ortalaması Güneş'e yakın olan Dünya'nın üst atmosferiyle aynı düzeydedir. Öyleyse Jüpiter'in atmosferindeki bu ısı nereden geliyor?
Jüpiter'i Isıtan Nedir?
Jüpiter bir gaz devi olduğundan katı bir yüzeyi yok. Dolayısıyla bir yüzey sıcaklığı da yok. Yine de Jüpiter bulutlara sahip ve bulutların üstünden alınan ölçümler -145°C sıcaklığa işaret eder ki Güneş'e uzaklığına göre beklendiği gibidir. Ancak üst atmosfere çıkıldığında gezegenin sıcaklığı 1000 santigrattır. Sıcaklık sıra dışıdır çünkü Güneş'e uzaklığı nedeniyle Güneş'in Jüpiter'in üst atmosferinin aslında -73 santigrat ortalama ısıda olması gerekiyor. Ancak Jüpiter'in atmosferi 700 ila 1000 derece ısıya sahip. Peki neden?
Bir süredir geliştirilen teoriler arasında Jüpiter'in Büyük Kırmızı Lekesi'nin onu ısıttığı yaklaşımı vardır. Gaz devi gezegendeki bu gizemli fırtına asla durmuyor ve lekenin yaklaşık 800 kilometre üstünde ölçülen sıcaklık 1300 santigrat derecedir. Bu ısı Jüpiter'in herhangi bir yerindeki en yüksek değer. Fırtınanın büyüklüğü iki ila üç Dünya genişliğinde. Ancak daha güçlü bir teori kutup ışıklarını ele alıyor.
Güneş Sistemindeki En Güçlü Aurora
Jüpiter Güneş Sistemi'ndeki en güçlü kutup ışıklarına (aurora) sahip ve NASA'nın Juno uzay aracıyla alınan veriler Jüpiter'deki şaşırtıcı sıcaklığın bu devasa kutup ışıklarından kaynaklandığını göstermiştir. Aurora veya kutup ışığı, bir gezegenin manyetik alanının uzaydan gelen elektrik yüklü parçacıkları yakalamasıyla oluşuyor. Bu parçacıklar manyetik alan çizgilerini izleyerek gezegenin manyetik kutuplarına doğru sarmal çizer ve atmosferdeki atom ve moleküllere çarparak ışık açığa çıkarırlar. Güneş ışıkları Dünya'da kuzey ve güney ışıkları olan aurora Borealis ve aurora Australis'i yaratıyor. Jüpiter'de ise volkanik uydu Io'dan fışkıran malzemeler Jüpiter'in kutuplarında çekiliyor ve muazzam bir ısı oluşturuyorlar.
Jüpiter'in atmosferinde elektrik yüklü hidrojen moleküllerinden gelen ısı gezegenin kutuplarından ekvatora dek yayılır. Bu moleküller Jüpiter'in rüzgarları tarafından taşınıyor. Dünya'da olduğu gibi Jüpiter'in kendi etrafındaki hızlı dönüşü rüzgarlar yaratır. Gezegendeki rüzgarlar kutuplardaki sıcak aurora ile buluştuğunda ısıtılıyor ve tüm gezegeni çevreleyen bu rüzgarlar sonuç olarak Jüpiter'i ısıtmış oluyor.
Jüpiter'in Güneş sisteminin en güçlü aurora'sına sahip olmasının bir etkeni de Güneş'in kendisi. Güneş'in üst atmosferinden uzaya saçılan proton ve nötron gibi parçacıklar hızlanarak Güneş rüzgarı denilen etkiye dönüşür. Güneş rüzgarları taşıdıkları parçacıklar nedeniyle kendi manyetik alanına sahip. Bu rüzgar Jüpiter'i vurduğunda onun manyetik alanını etkiliyor ve sıkıştırıyor. Jüpiter'de gördüğümüz aşırı güçlü aurora'lar manyetik alandaki bu sıkışma etkisinden doğuyor.
Referanslar:
