Meteor yağmuru, asteroit veya kuyruklu yıldızdan çıkan toz ve parçacıkların çok yüksek hızla Dünya atmosferine girmesidir. Bu kuyruklu yıldızlar Güneş Sistemi sınırındaki Oort Bulutu'dan gelirken asteroitler ise Mars ile Jüpiter arasındaki asteroit kuşağından geliyor. Bir meteor atmosferdeki hava parçacıklarına sürtünerek ısınır ve ısı meteoru buharlaştırarak yıldız kayması olgusunu oluşturur. Atmosfer yaklaşık 100 km yükseklikte yanan bu gezegenler arası nesnelerin çoğunu buharlaştırıyor ve yüzeye düşmesini engelliyor. Bununla birlikte artan sıcaklık meteorun yolundaki havayı da iyonize eder ve iyonlaşan gaz ve buharlaşan parçacıklar soğuduğunda gökyüzünde bir iz parçası bırakır.
Meteor Yağmuru Nedir?
Dünya, asteroit veya kuyruklu yıldızdan kaynaklanan bu meteorlardan birkaçına maruz kaldığında ortaya meteor yağmuru çıkıyor ve meteor yağmurları düzenli gerçekleşme aralığına sahip. Bunlar kökenleri belli döküntülerden geliyor. Örneğin, 11 km genişliğindeki Halley kuyruklu yıldızı her 76 yılda bir Güneş'in etrafını döner ve kopan kalıntıları Dünya'da Orionid meteorlarını yaratır. Yeni meteor yağmurları da keşfediliyor. 2014'te Camelopardalid keşfedildi ve saatte 200 meteor görüleceği öngörüldü. Yanarken aldıkları renkler elementlerine bağlıdır.
Kuyruklu yıldızlar Güneş'in yörüngesinde döner ve çoğunlukla buzdan oluşur. Güneş'e yaklaştığında ısınıp buharlaşmaya başlar ancak aşırı yüksek ısı nedeniyle sıvı olmadan doğrudan gaza dönüşür yani süblimleşir. Sonuç olarak ortaya büyük bir parçacık bulutu çıkar.
Meteor Yağmuru Nasıl Oluşuyor?
Halley kuyruklu yıldızı Güneş'in etrafında döndükçe yörüngesine döküntüler bırakıyor. Kuyruklu yıldızın yörüngesi Dünya'nın yörüngesiyle çakıştığında o döküntü bulutundan geçiyoruz ve Dünya'nın atmosferi bu küçük parçacıklara çarptıkça onları yakıyor ve meteor yağmuru veya yıldız kayması böyle oluşuyor. Meteorlar atmosfere 50.000 km/s hızla girip 1700 santigrat derece ısıya ulaşır ve bazıları sıcaklıkla patlayabilir.
1908'de Sibirya'daki Tunguska Olayı'nda bu oldu. Büyük bir meteor atmosferden geçerken patladı ve büyük hasar yarattı. Yüzlerce kilometre uzaklıktaki tanıklar gökyüzünde ateş topu gördüklerini söylediler. Meteor atmosfere eğik açıyla girmişti. Patladığında sıcak bir rüzgar ve yeri sarsacak kadar yüksek ses yaratarak evlerin camlarını kırdı. Atmosfere dağılan parçacıklar birkaç gece gökyüzünü aydınlattı.
Benzer bir olay 15 Şubat 2013'te Rusya'nın Chelyabinsk kentinde yaşandı. Dünya yüzeyinin yaklaşık 18 km üstünde patlayan 20 metrelik ve 18.000 tonluk kaya binalara zarar vererek 1000'den fazla kişiyi yaraladı. Oluşan patlamanın enerjisi 470 kiloton TNT'ye denkti. Hiroşima'ya atılan atom bombasının 30 ila 40 katı.
Yıllık Meteor Yağmurları
Her yıl görülen meteor yağmurları var. Bunlar geldikleri takımyıldızlarının adını alır. Tıpkı Orionidlerin Orion takımyıldızından gelmesi ve Perseid meteorlarının Perseus takımyıldızından gelmesi gibi.
Perseid meteor yağmuru – Perseid en iyi bilinen meteor yağmurlarından biri ve her Ağustos'ta gerçekleşiyor. Cassiopeia takımyıldızının "W" bölümünün altındaki Perseus takımyıldızından geliyorlar. Ağustos'ta akşamları kuzeydoğu yönünde yüksekte görülür ve uyanık kalmaya değer. Güneş'in yörüngesini her 133 yılda bir dönen Swift-Tuttle kuyruklu yıldızının parçalarıdır. Dünya her yıl Ağustos'ta kuyruklu yıldızın yörüngesinden geçiyor. Yağmur Leonid kadar aktif olmaz ancak saatte 60'tan fazla meteor görülebilir ve yılın en çok izlenen meteor yağmurudur.
Leonid meteor yağmuru – En parlak ve en etkileyici olanı. Gökyüzünde dakikada binlerce meteorla bir meteor fırtınası gerçekleşebilir. "Meteor yağmuru" terimi de aslında 1833'te Leonidlere bakarken ortaya çıktı. Her yıl Kasım'da meydana geliyor ve her 33 yılda bir gökyüzünü şiddetli aydınlatıyor. Son kez 2002'de gerçekleşti ve sıradaki büyük gösterisini 2028'den sonra yapacak.
Orionid meteor yağmuru – Orionid meteor yağmurunun kaynağı her 75–76 yılda Güneş'in etrafını dönen Halley kuyruklu yıldızıdır. Halley 11 km çapa sahip bir dev ve kalıntılarından oluşan Orionid yağmuru her Ekim'de görülüyor. Bir hafta devam eden gösteride saatte 50 ila 70 kayan yıldız görülebilir.
Quadrantid meteor yağmuru – Quadrantid meteor yağmurunun kaynağı yüzyıllar önce parçalanmış 2003 EH1 adlı 3 kilometrelik bir asteroittir. Bu asteroidin bir kuyruklu yıldızın kopmuş parçası olduğu düşünülüyor. Meteorlar Ocak'ın ilk günleri atmosfere girer ve kısa süreliğine görülür.
Geminid meteor yağmuru – Quadrantid gibi Geminid meteor yağmuru da 6 kilometre çaplı parçalanmış bir asteroitten geliyor. 3200 Phaeton adında ve yakınımızdadır. Çoğu meteor yağmuru kuyruklu yıldızlardan gelirken Quadrantid ile Geminid asteroitten gelmesiyle ayrılır. Geminid Aralık'ta başlıyor ve saatte 40 meteor atmosferimizden geçebilir.
Sporadik meteor yağmuru – Bazen meteor yağmuru gerçekleşmez ancak uzayın farklı yönlerinden rastgele gelen göktaşları Dünya'ya yönelir. Bunlara sporadik yani tek tük meteor yağmuru deniyor ve her 10 dakikada bir görülebilir. Birçok ateş topu ve göktaşı aslında sporadik göktaşıdır. Bu göktaşlarının maddesi koptuğu asteroidin içeriğidir.
Dikkate değer başka meteor yağmurları da var. Halley kuyruklu yıldızının kalıntıları olan ve Mayıs'ta başlayan Eta Aquarids ile 2000 yılı aşkın süredir kaydı alınan Lyrid meteor yağmuru Nisan sonunda yaşanıyor.
Meteor Fırtınası Nedir?
Dünya, bir kuyruklu yıldızın bıraktığı döküntü bulutunun sıra dışı biçimde yoğun olan bir bölümünden geçtiğinde ortaya meteor fırtınası çıkıyor. Meteor fırtınası öngörülemez ve bu yüzden ne zaman olacağını kestirmek zordur ancak meteor fırtınası gerçekleştiğinde gökyüzünde saatte binlerce meteor görürsünüz. Kayıttaki bilinen ilk büyük meteor fırtınası Kasım 1833'te Leonid göktaşlarıyla gerçekleşti.
Meteorit Nedir?
Her meteor aynı boyuta sahip değil. Bazıları küçük bir taneyken diğerleri devasadır ve atmosfer onları tamamen buharlaştıramaz. Dış katmanı kaybolsa bile yalnız merkezi kalmış biçimde yere çarpar. Bunlara meteorit yani göktaşı deniliyor. Atmosferin yavaşlattığı meteor yere çarparken hala 500 km/s hızda olur. Bugüne dek Dünya'da 2000'den fazla göktaşı bulundu. Göktaşları farklı türlere sahip: Taşlı göktaşı, demir göktaşı ve nadir bulunan karbonlu kondrit gibi.
Göktaşının atmosferden tek parça geçip geçmeyeceği bileşimine, hızına ve giriş açısına bağlı. Eğik açıyla giriş yapan meteor normalden yüksek strese maruz kalır. Demir meteor taş meteordan daha dayanıklıdır ve demir meteor bile atmosferin yoğunlaştığı 10 km'de parçalanabiliyor. Yere çarpan meteor kendi boyutunun 12 – 20 katı çapında krater oluşturur.
Bulunan En Büyük Göktaşı
60 tonluk Hoba demir göktaşı bugüne dek bulunmuş en büyük göktaşıdır. En büyük taş meteor ise yaklaşık bir ton ağırlığındaydı. Beş ton ağırlığa sahip Allende karbonlu kondrit bulunuyor. 1280 metre genişliğe ve 180 metre derinliğe sahip ABD'deki Arizona krateri en ünlü çarpma krateridir. Saatte 60.000 km/s hızla gelen 70 metre çapında 250.000 tonluk bir göktaşının birkaç bin yıl önce Dünya'ya çarpmasıyla oluştu.
2022 Meteor Yağmuru Tarihleri
| Yağmur adı | En üst günü | Normal sınırlar | Saatlik oran | Tanım |
|---|---|---|---|---|
| Quadrantid | 3-4 Ocak | 28 Ara-12 Ocak | 110 | İnce izlerle mavimsi veya sarımsı beyaz meteorlar |
| Lyrid | 22-3 Nisan | 14-30 Nisan | 18 | Biraz iz bırakan parlak hızlı meteorlar. Kaynağı Thatcher kuyruklu yıldızı |
| Eta Aquariid | 6 Mayıs | 19 Nis-28 May | 50 | Gökyüzünde alçakta. Halley kuyruklu yıldızıyla ilişkili |
| Delta Aquariid | 30 Tem | 12 Tem-23 Ağu | 25 | Günlerce süren düşük oranlı meteor yağmuru |
| Alpha Capricornid | 30 Tem | 3 Tem-15 Ağu | 5 | Sarı, yavaş ateş topları |
| Perseid | 12-13 Ağu | 17 Tem-24 Ağu | 100 | Çok sayıda izli parlak meteorlar. Kaynağı Swift-Tuttle kuyruklu yıldızı (1737, 1862, 1992) |
| Draconid | 8-9 Ekim | 6-10 Ekim | 10 | Kaynağı 21/P Giacobini-Zimmer kuyruklu yıldızı |
| Orionid | 21-2 Ekim | 2 Ekim-7 Kasım | 25 | İnce izli hızlı meteorlar. Kaynağı Halley kuyruklu yıldızı |
| Taurid | 12-13 Kasım | 20 Ekim-10 Kasım | 5 | Çok yavaş meteorlar |
| Leonid | 17-18 Kasım | 6-30 Kasım | 10 | İnce izli, hızlı, parlak meteorlar Kaynağı Tempel-Tuttle kuyruklu yıldızı |
| Geminid | 14-15 Kasım | 4-20 Kasım | 150 | Birçok parlak meteor, az sayıda iz |
| Ursid | 22-23 Aralık | 17-26 Aralık | 10 | Seyrek yağmur. Kaynağı 8P/Tuttle kuyruklu yıldızı |
Meteor Yağmuru Hakkında Sık Sorulanlar
Meteor yağmuru nedir ve buna ne sebep olur?
Meteor yağmuru, gökyüzündeki belirli bir noktadan çok sayıda meteorun ya da "kayan yıldızların" çıktığı göksel bir olaydır. Bu olay, Dünya'nın bir kuyruklu yıldız ya da asteroid tarafından geride bırakılan bir enkaz akıntısının içinden geçmesiyle meydana gelir. Enkaz Dünya'nın atmosferine girdiğinde yanarak gökyüzünde ışık çizgileri oluşturur.
En ünlü meteor yağmuru nedir ve ne zaman gerçekleşir?
En ünlü meteor yağmuru, her yıl Ağustos ortasında gerçekleşen Perseidler'dir. Bu yağmur Swift-Tuttle kuyruklu yıldızının enkazından kaynaklanır ve en uygun izleme koşullarında saatte 60'a kadar meteor üretebilir.
Bilim insanları meteor yağmurlarını nasıl inceliyor ve bu çalışmalardan ne öğrendiler?
Bilim insanları meteor yağmurlarını, meteorların kendilerini ve onlara neden olan enkaz akışlarını gözlemleyerek ve analiz ederek incelerler. Radar, teleskoplar ve yüksek irtifa uçakları da dahil olmak üzere çeşitli teknikler kullanırlar. Bu çalışmalar sayesinde bilim insanları kuyruklu yıldızların ve asteroitlerin bileşimi ve yapısının yanı sıra güneş sisteminin dinamikleri hakkında da bilgi edinmişlerdir.
Meteor yağmurları Dünya'nın atmosferini nasıl etkiler ve bunun sonuçları nelerdir?
Meteor yağmurları, özellikle "meteorik duman tabakası" olarak bilinen iyonize bir gaz tabakası oluşturması açısından Dünya atmosferi üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Bu tabakanın radyo iletişimi, iklim ve atmosferik kimya üzerinde etkileri olabilir. Bu etkileri incelemek, Dünya atmosferi ile uzay arasındaki etkileşimleri daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir.
Meteor yağmurlarının kültürel ve tarihsel çağrışımları nelerdir?
Meteor yağmurları uzun zamandır kültürel ve tarihi olaylarla ilişkilendirilmiş ve farklı toplumlar tarafından çeşitli şekillerde yorumlanmıştır. Bazı kültürlerde iyi ya da kötü talihin alameti olarak görülmüş, bazılarında ise ölülerin ruhlarıyla ilişkilendirilmiştir. Modern zamanlarda meteor yağmurları huşu ve merak uyandırmış, evreni ve onun içindeki yerimizi anlamamıza katkıda bulunmuştur.
Kaynaklar:
