Dolar sembolü "dolar" adından sonra geldi ve daha eski bir kökene sahip olan İngiliz pound işaretinin tarihi (£) kesin olarak bilinirken dolar işaretinin anlamının ve kökeninin bilinmemesi gariptir. Tabii 1999'da ortaya çıkan avro sembolünün (€) kökeni bile belirsizken aslında o denli şaşırtıcı olmayabilir (işaretin yaklaşık 25 yıl önce henüz avro ortada yokken Arthur Eisenmenger tarafından tasarlandığı belirtilir). Yine de dolar işaretinin kökenine dair bazı güçlü ve ilginç teoriler var.
Hollanda daalderi ve florin işareti
İtalyan kent devleti Floransa'da basılan altın sikkeler olan florin Orta Çağ'ın doları kabul edilir ve tarihi önemi nedeniyle Hollanda'nın para birimi daalderin sembolü ƒ biçiminde tasarlandı. İşaretin üst ve alt bölümünü esnetir ve yatay çizgileri dikey yaparsanız modern dolar işaretine benzer. Daalder İngilizlerin bölgeyi ele geçirmesinden önce Kuzey Amerika'daki Hollanda kolonilerinde kullanıldı ve dolar işaretinin buradan gelmiş olabileceği öne sürülüyor. Para sonraları yerini daha yaygın olan İspanyol ve Portekiz para birimlerine bıraktı.
Birleşik Devletler'in baş harfleri teorisi
En popüler teorilerden biri dolar işaretinin Amerika Birleşik Devletleri'nin ("United States") baş harflerinden türetildiği yönünde. Büyük "U" harfini büyük "S" ile birleştirir ve "U"nun alt bölümünü atarsanız dolar sembolü ortaya çıkar. Görece zayıf bir teoridir ve dahası Amerikalı özgürlükçü filozof ve kapitalizm savunucusu Ayn Rand tarafından Atlas Shrugged adlı romanında bahsedilir. 10. bölümü Doların İşareti adını taşıyor.
Peso kısaltması ve Sekizli teorisi
Günümüzde dolar işaretinin kökenine dair daha yaygın kabul edilen teori işaretin İspanyol pezosuna dayandığı yönünde. Bu teoriye göre "peso"nun kısaltması "P"'dir ancak daha büyük olan çoğul halinin üzerinde ve sağında küçük bir "s" bulunur. Bu işaret "P"nin dikey çizgisini koruyup üzerine "S"nin yerleştirilmesiyle basitleştirilmiş olabilir. Tıpkı dolar sembolü gibi.
Peso kısaltması teorisi doğru olsa bile ABD doları işareti bazen bazen iki dikey çizgiyle gösterilir. Bunun en olası açıklaması İspanyol Pezosu madeni parasının arka yüzüne Cebelitarık'taki "Herkül Sütunları"nı sembolize etmek için konulmuş iki sütun ve Herkül Sütunları'nın ötesindeki topraklara işaret eden "Plus Ultra" sözcükleri. Bu madeni paraya Kuzey Amerika'daki İngiliz kolonilerinde Sütun Doları deniliyordu ve paradaki iki sütun dolardaki iki çizgiye dönüşmüş olabilir.
Dolar işaretinin kökenini İspanyol pesosuna bağlayan benzer bir teori daha var. Peso sekiz realden oluştuğundan ona ayrıca Sekizli denildi. Bu para P8 veya /8/ olarak gösterilirdi. Bir zaman sonra 8'in üzerine eğik çizgiler eklemek gelenek oldu. Geçmişte değerli metal paralar bazen küçük paralar üretmek için parçalanırdı. Amerika'da 25 sent için iki bit denilmesi bundandır çünkü bir İspanyol doları veya pezosu veya sekizlik dörde bölünürse her bir parça ilk iki sekiz parçadan yani reallerden oluşacaktır.
İki çizgili 8, iki çizgili S harfi oldu çünkü S ikiye bölünmüş 8'e benzer. Tıpkı daha küçük para yaratmak için bölünen real gibi. Zamanla çizgilerden biri atılarak daha da basitleştirilmiş olabilir.
Potosi darphanesi işareti
Bu teoriden yana olanlar dolar işaretinin kaynağının İspanyol pesosundan geldiğine inanır. Ancak dolar işaretini dünyanın en zengin gümüş kaynağı olan Potosi'de basılan madeni paralara bağlarlar. Potosi darphanesinin işareti PTSI harflerinin üst üste binmesinden oluşuyor. Sembolde T'nin etrafına sarılı S görünür. Dolar işaretine benzerliği Potosi Sütun Doları parasında görülebiliyor.
Şilin kısaltması teorisi
Bazı tipograflar dolar sembolünün 1971'deki ondalık sayı sistemine dek Britanya'da madeni para ve para birimi olarak kullanılan şilindeki s'nin kısaltmasından geldiğine inanıyor. Bazen harfin kısaltma olduğunu belirtmek için üzerine çizgi atılırdı. El yazısı biçimindeki L'nin üzerine çizgi atılmış hali olan İngiliz sterlini simgesi £ gibi. Sembol, sterlin para biriminin dayandığı 1 pound gümüş yani libra'dan geldiğinden şilindeki s'ye çizgi ekleme yoluna gidilmiş olabilir.
1971'de Britanya'nın pound sterlini 100 peniye bölüp eski alt birimleri bırakmasıyla şilin iki farklı yolla gösterilmeye başlandı; ilki basit s harfiydi, diğeri ise şilinin geldiği Roma sikkesinin adı olan solidus'un "/" işaretiydi (bölü işareti veya slash). Solidus işareti aslında toplam parayı yazarken şilini peniden ayırmada kullanılıyordu. Örneğin dört şilin altı peni için 4/6 yazmak gibi.
Eğik çizgiyi veya dikey hale getirir ve S ile birleştirirseniz ortaya dolar işareti $ çıkar.
İngiliz egemenliğini bir kenara atıp İngiliz poundu yerine İspanyol dolarını benimseyen Amerikalıların İngiliz şilininin kısaltmasına dayanan bir sembol seçmesi garip gelebilir ancak sömürge zamanlarında para birimi olarak İspanyol dolarını kullanırken finansal hesaplamalarda İngiliz birimlerini kullandılar. Bugün bile Amerikalılar cent'ten peni olarak bahsediyor.
Ayrıca Amerikalı koloniciler İngilizlerden izinsiz şilin ürettiler. 1652'de John Hall Massachusetts'te özel bir darphane kurdu ve üzerinde çam ağacı damgası olan ve çam ağacı şilini denilen madeni paralar üretti. Darphanesi 1684'te kapandı ancak şilin sözcüğü bir yüzyıl sonra bile yurtsever çağrışımını korumuş olabilir.
Portekiz cifraosu teorisi
Cifrao sembolü dolar sembolüne benzer ancak iki çizgiyle yazılır. Arapça sayılar bugün dünyanın her yerinde kullanılsa da sayılar hala bazı ülkelerde farklı gösteriliyor. İngilizcenin hakim olduğu dünyada sayıların küsuratı nokta ile ayrılırken, Avrupa kıtasında nokta kullanılıyor ve binler ve diğer üç basamaklı gruplara nokta veya boşluk ekleniyor. Geçmişte İspanyollar binlik basamağı ayırmak için kalderon, Portekizliler ise cifrao denilen bir sembol kullandılar. İki dikey çizgili s ile gösterilen Cifrao farklı sayısal biçimlerı ayırırken de kullanıldı ve dolar sembolünü doğurduğu düşünülür.
Elle sayılan kağıt yaprak teorisi
Elle sayılan kağıt yaprakları gösterirken kullanılan sembolün dolar sembolünü doğurduğunu ortaya atan bir iddia var. Buna göre 7$ demek yedi sayfa anlamına geliyordu. Sheet (yaprak) yerine geçen S'nin özensiz yazıldığında 5'e benzemesi nedeniyle SH kullanımına geçildi. Ardından zamanla H'nin S'nin üzerine çizilmesi yoluyla kısaltıldı. Sonra H'deki yatay çizgi atılarak yalnızca iki dikey çizgili S yazılmaya başlandı. Tıpkı $'ın bazen iki çizgili görünmesi gibi. Kağıt para, yapraklar gibi çift yüzlü olduğundan elle sayılırken bu sembolle belirtilmiş olabilir.
Köle teorisi
Dolar simgesi olan $'ın İspanyolcada (ya da daha önceye işaret eden benzer bir teoriye göre Latincede) "slave" (köle) ve "nail" (çivi) sözcüklerinden türetildiği iddiası var. Kölelere takılan zincir, kelepçenin ucundaki halkadan geçirilen ve sıcak ve dövülebilir halde bükülen çivi ile kilitlenirdi. Kölenin İspanyolcası esclavo ve çivinin clavo'dur. Dolayısıyla çivili "S" (yani $) S-clavo yani esclavo olarak okunup köle anlamına gelir. Köleler bir servet deposuydu ve köle sahiplerinin hesap defterlerinde kullandığı bu köle işareti zamanla parayı temsil etmeye başlamış olabilir.
Dolar işaretinin diğer köken açıklamalarına göre komplo teorisyenlerine özgü bir yaklaşıma benziyor ve basılı kaynaklarda popüler değil.
Referanslar:
- https://www.lexico.com/explore/what-is-the-origin-of-the-dollar-sign
- https://www.southernliving.com/news/history-of-the-dollar-sign
