Dünyada Kaç Dil Var ve Kaçı Konuşuluyor?

Bugün bir insana dünyada kaç dil olduğunu sorarsanız olasılıkla 90 veya 200 gibi bir yanıt alırsınız. İnanması zor gelebilir, bunlar gerçek sayıdan çok uzak. En önde gelen dil dizini kabul edilen Ethnologue'a göre bugün dünyada 7.111 dil var. Bu sayıya lehçe yani ağızlar dahil değil. Dahası sayının sabit olduğu söylenemez. Yaklaşıma göre dünyada her iki haftada bir dil yok oluyor. Çünkü dünya popülasyonunun yarısından fazlası yalnızca 23 dil konuşuyor. Neredeyse yarısının Mandarin, yarım milyarının İspanyolca ve yüz milyonlarcasının İngilizce, Fransızca, Portekizce ve Almanca konuştuğu bir dünyada nasıl bu denli çok dilin olduğunu anlamak güç olabilir.

Dünyadaki tüm dillerin sayısı

Bugün konuşulan dillerin yaklaşık %40'ı risk altında ve bunların çoğu 1000'den az konuşmacıya sahip. Yani dünyada var olan 7.111 dilden yaklaşık 2.840 dil yok olmaya gidiyor. Bu da dünyada aktif konuşulan yaklaşık 4.270 dil olduğu anlamına gelir. 7.111 dilin yalnızca %6'sı bir milyondan fazla konuşana sahip.

Bugün özellikle Endonezya dilbilimciler için vazgeçilmez bir kaynak. 267 milyon nüfuslu bu ülke 17.500'den fazla adadan oluşuyor ve bugün Endonezya'da konuşulan 700'den fazla dil var. Diller soyutlanmış bölgelerde ortaya çıktığından ada sakinlerinin birbirleriyle temasta olmadığı bu takımadalarda çok sayıda farklı dilin gelişmesi normal. İspanyol ve Portekiz sömürgeciler toprakları paylaşıp kendi dillerini bölgeye yaymadan önce Güney Amerika da benzer dilsel çeşitliliğe sahipti. Diğer yandan Papua Yeni Gine 800'den fazla dille dünyada en fazla dile sahip ülke. Bu sayı tüm Avrupa kıtasında konuşulan dillerin iki katını geçiyor.

Bazıları asırlık olan daha az bilinen diller var ve bunlar artık bir avuç konuşana sahip. Bir örnek Venezuela, Brezilya ve Guyana'nın bazı bölgelerinde yaklaşık 24.000 kişinin İspanyolca ve Portekizce ile birlikte konuştuğu yerli Karayip dili Pemon'dur. Yine Rusya'nın kuzeydoğusunda 5.000'den fazla insanın anadili olan antik Sibirya dili Çukçice var. Kuzey Japonya'daki Orta Asya kökenli Aynu yerli halkından (Türklerle akraba oldukları düşünülür) 10 konuşmacı hala Aynucayı konuşuyor.

Yani bu dillerin çoğu önümüzdeki yıllarda yok olacak. Hatta dünyada konuşulan dillerin yaklaşık yarısının bu yüzyılın sonuna dek yok olması bekleniyor. Ortalama her 14 günde, bir dili konuşan son kişi ölüyor. İnsanı güzel yapan çeşitlilik olduğuna göre bu dillerin ölmesini engellemek mümkün değil mi?

Diller neden yok oluyor?

Dünyada yok olmaya doğru giden bu binlerce dili engellemenin tek yolu farkındalık olabilir. İspanya ve Fransa gibi birçok ülkede yerli dilleri ve lehçeleri koruyan ve canlandıran girişimler var. Ancak bazı diller her zaman diğerlerinden ön planda olacak. Çoğu devlet eğitim ve sağlık sistemlerini tek bir resmi dile uygun kıldığından Venezuela'da Pemon dilini konuşan birinin İspanyolca öğrenmesi şarttır. Aynu insanları eğitime daha iyi erişim ve daha iyi yaşam için Japonca öğrenerek büyüdü.

Baskı ve zulüm nedeniyle bazı diller diğerlerinden hızlı ölüyor. Örneğin Aynu uzunca zamandır aşağı dil görüldü ve Japonya'da Aynuca konuşanlar toplumdan dışlandı. Tarihte azınlık dilini konuşanları eziyet altına sokan birçok soykırım ve asimilasyon örneği var. Diller politikayla iç içe olduğundan yok olmamalarını beklemek güçtür. Çünkü dil bir aidiyet konusu olduğundan bir ulusun tüm kitle iletişim araçlarını bırakın birkaç dili iki dilde bile sürdürmeyi denemesi tehlikelidir.

Hareketlilik ve küreselleşme

Politik baskının yanı sıra artan hareketlilik ve küreselleşme de dillerin yok olmasında rol oynuyor. Hatta iklim değişikliği bile. Pemon ile İspanyolca konuşan bir erkekle Rusça ile Çukçice dilini konuşan kadının ailesinden çocukların dört dil öğrenerek büyümesi zordur. Bulundukları yere ve ebeveynlerin ortak diline göre olasılıkla İspanyolca veya Rusçayı iyi öğrenecekler. Hatta uluslararası iş ortamının dili olan yalnız İngilizce öğrenmeleri de mümkün.

Kaç dil yok oldu?

Dünyada kaç dil var biliyoruz ancak dilin doğuşundan bu yana kaç dilin yok olduğunu bilmek imkansız. Birçok dil hiçbir zaman yazıya dökülmeyerek sözlü gelenekle var oldu. Ancak araştırmalar şu ana dek 573 dilin yok olduğunu tespit etti. Listeye göre yok olan Türk dilleri arasında eski Türkçe, eski Uygurca, Çağatayca ve Harezmice var.

Bununla birlikte bazı diller birbirine yakın olduğunda bir arada var olabiliyor: Fransa'nın güneyindeki Toulouse kenti Oksitanya bölgesinin başkentidir. Oksitanya en büyük devletsiz uluslardan biri. Bölgede metro sistemi iki dilde çalışıyor. Duraklar önce Fransızca ve sonra 100.000 konuşanı olan Roman dili Oksitanca ile duyurulur. Çünkü Oksitanca kulağa Fransızcadan çok farklı gelmez ve biraz İspanyolcayı andırır.

En çok konuşulan diller

Diller akışkandır ve sürekli olarak gelişir. Bugünün en çok konuşulan dilleri yakın geleceğin en çok konuşulanları olmayabilir. Türkçe bugün 83 milyon toplam konuşmacıya sahip. Kökeni ve toplam ve yerli konuşan sayısına göre bugün en çok konuşulan 10 dil aşağıdaki gibi:

Merak edilen sorular

Referanslar:

• https://linguistlist.org/forms/langs/get-extinct.cfm
• https://www.ethnologue.com/guides/how-many-languages