145 milyon yıl önce başlayıp 66 milyon yıl önce biten Kretase genellikle "Dinozorlar Çağı"nın son bölümü olarak adlandırılır ancak bu dönemde yeni dinozor türleri de ortaya çıkmaya devam etmiştir. Kretase döneminde ilk ördek gagalı boynuzlu dinozorlar ceratopsian ve pachycepalosaurid ortaya çıktı. Ayrıca birçok böcek grubu, modern memeliler, kuş grupları ve ilk çiçekli bitkiler Kretase'de evrimleşti. İlk kez Jura Dönemi'nde dağılmaya başlayan Pangea kıtasının parçalanması Kretase'de devam etti. Böylece kuzey ve güney kıtaları arasındaki flora ve faunadaki bölgesel farklılıklar arttı. Kretase'nin sonuyla kuş olmayan dinozorlar ve ammonitler gibi çeşitli organizmaların sonu geldi. Önceleri geri planda olan gruplar öne çıkmaya başladı. Kretase bu yönüyle bugün Dünya'da var olan yaşamın bir araya geldiği zamandır.
Kratese Dönemi'nde Tektonik ve Paleoiklim
Jura Dönemi'nden sonra gelen ve 145 ile 65 milyon yıl öncesini kapsayan Kretase Dönemi, dinozorların (kuşlar hariç) soyunun tükendiği Mezozoik Çağ'ın son dönemidir. Kretase'nin başında süper kıta Pangea halihazırda parçalanıyordu ve Kretase'nin ortalarında birkaç küçük kıta oluştu. Bu iki yeni kara kütlesinin yarattığı geniş ölçekli coğrafi soyutlama, kara temelli yaşamın evriminde çeşitliliği başlattı.
Örneğin, yaklaşık bir karga büyüklüğünde olan Confuciusornis tam bir gagası olduğu bilinen en eski kuştur. Kuşumsu dinozor Archaeopteryx'ten 10 ila 15 milyon yıl sonra ortaya çıktı ve ataları gibi pençeli parmakları vardı.
Kıtalardaki parçalanma aynı zamanda geniş yeni kıyı şeritleri ve buna karşılık gelen kıyıya yakın habitatlarda artış doğurdu. Küresel sıcaklık düştükçe mevsimler daha belirginleşti. Kretase'nin sonunda Kuzey Amerika'da meşe, ceviz ve manolyaların yaygınlaşmasıyla ormanlar günümüz ormanlarına benzemeye başladı.
65 milyon yıl önce Kretase Dönemi'nin sonunda, Meksika'nın Yucatán Yarımadası'na bir asteroit çarparak bugünkü Chicxulub çarpma kraterini oluşturdu. Bu olayla dünyadaki türlerin yarısının soyunun tükendiği düşünülür. Yine de tüm organizma grupları için kesin bir tür sayımı mevcut değil. Bu kitlesel yok oluş olayı Kretase Dönemi'nin ve Mezozoik Çağ'ın sonunu getirmiş oldu.
Kretase'nin çoğunda deniz düzeyi Dünya tarihinin herhangi bir zamanından daha yüksekti ve dönemin paleocoğrafyasını etkiledi. Dünya okyanusları Geç Kretase'de şimdiden 200 ila 250 metre daha yüksekti. Kretase'deki yüksek deniz düzeyinin okyanus havzalarındaki suyun, orta okyanus sırtlarının genişlemesiyle yer değiştirmesinin sonucu olduğu düşünülüyor. Bu dönemde karalar Dünya yüzeyinin yalnızca %18'ini kapladı (bugün %28). Ekvator'da yıl boyunca yüzey suyu sıcaklığı yaklaşık 30°C idi ancak kutuplarda kışın 14°C ve yazın 17°C oldu.
Kretase Dönemi'nde Dünya'da Yaşam
Büyük bir yok oluş ve de canlı çeşitliliği patlamasının yaşandığı Kretase bu yönüyle kendisinden önceki Jura Dönemi'nden farklı değildi. Eğrelti otları, sikadlar ve kozalaklı ağaçlarla kaplı ormanlarda hem büyük hem de küçük dinozorlar yaşıyordu. Ammonitler, belemnitler, diğer yumuşakçalar ve balıklar, büyük "deniz sürüngenleri" tarafından avlandı. Gökyüzünde ise teruzorlar ve kuşlar vardı. Sonraki Senozoik Çağ'da (66 milyon yıl önce) kilit roller üstlenmeyi sürdürecek birçok yaşam formunun ilk biçimleri Kretase'de görüldü.
Bu olayların belki de en önemlisi (en azından karasal yaşam için) anjiyospermler (kapalı tohumlular) veya Anthophyta olarak adlandırılan ilk çiçekli bitkilerin ortaya çıkmasıdır. İlk olarak 125 milyon yıl önce Alt Kretase'de beliren çiçekli bitkiler, ilk olarak yaklaşık 100 milyon yıl önce orta Kretase'de yayıldılar. İlk çiçekli bitkilerde çalı veya ağaç benzeri morfolojiler yoktu ancak Kretase'nin sonuna doğru bugün bile ayırt edilecek formlar geliştirdiler. Bu ilk çiçekli bitkiler daha nemli iklime sahip alanlarda (önceki Jura Dönemi'nden sikad ve sikadoidlerin habitatları -palmiye benzeri bitkiler) ve ırmak kıyısı gibi bölgelerde belirdiler.
Çiçekli bitkiler yüksek güney enlemlerine ilk kez Kretase'nin sonunda (45 milyon yıl sonra) yerleşmeye başladı. Eğrelti otları açık, kuru ve/veya düşük besinli topraklara yayıldılar. Kozalaklı ağaçlar, sikadlar ve diğer çiçekli bitkiler gibi alışılmış Jura bitkileri önemli değişiklikler olmaksızın Alt Kretase'ye geldi. Bu dönemin başında Kuzey Yarımküre'nin yüksek enlemlerinde kozalaklı ağaç çeşitliliği oldukça düşüktü ancak dönemin ortalarına doğru tür çeşitliliği katlanarak artmıştır. Bataklıklarda kozalaklı ağaçlar ve çiçekli bitki dikotları (çift çenekliler) yaygındı.
Aynı zamanda ilk kez 480 milyon yıl önce ortaya çıkan böceklerin birçok modern türü Kretase Dönemi'nde çeşitlenmiştir. Bilinen bazı ilk karıncalar ve kelebekler Kretase Dönemi'nde evrimleşti. Kretase'de yaprak bitleri, çekirgeler ve mazı yaban arısı belirdi ve dönemin ilerleyen yıllarında termitler ve diğer karıncalar görüldü. Çiçekli bitki ekolojisinin ve evriminin ayrılmaz bir parçası olan arılar Kretase'de ortaya çıktılar.
Kretase'de fotosentez yapan ve ışık yayan bir alg türü olan okyanuslardaki ilk diyatomlar görüldü (tatlı su diyatomları Miyosen ile ortaya çıkacaktı).
Kretase-Tersiyer yok oluşu
Tüm kitlesel yok oluşların en ünlüsü yaklaşık 65 milyon yıl önce Kretase Dönemi'ni bitiren Kretase-Tersiyer yok oluşudur. Herkesin bildiği gibi bu büyük yok oluş dinozorların sonunu getirdi, tabii kuşlar hariç. "Deniz sürüngenleri"nden ihtiyozorlar, plesiyozorlar ve mosazorlar yok oldu ve buna 15 metre kanıt açıklığına sahip uçan sürüngen olan pterezorlar dahildi. Uçamayan balık dalgıcı Hesperornis aynı kaderi paylaştı. Kretase'nin sonunda ammonit gibi birçok foraminifer (delikli) türün soyu tükendi.
Ancak her canlı türü yok olmadı: Çiçekli bitkiler, gastropod ve pelesipodlar (salyangoz ve istiridye), amfibiler, kertenkele, yılan, timsah ve memeliler gibi birçok organizma grubu Kretase-Tersiyer yok oluşundan sağ kurtulmuştur. Olayın kanıtları günümüzde Meksika Körfezi'ndeki 180 km genişlikte Chicxulub Krateri ile bulundu.
