56 yıl önce çoğu çocuk 144 kişinin hayatını kaybettiği Aberfan felaketi bugün Galler'de anılmaya devam edilir. 21 Ekim 1966 günü sabah saat 9:13'te köyün tam üzerindeki 150.000 ton kömür atığı bir yamaçtan aşağı kayarak Pantglas Junior School'u ve komşu evleri içine aldı. Aberfan'de 200'den fazla çocuk ve dokuz öğretmen günün ilk dersinin başlamasını bekliyordu ancak çamur heyelanı ve enkaz sınıflarına doldu – 116 çocuk ve 28 yetişkin öldü. Britanya'nın gördüğü en kötü endüstriyel felaketlerden biri oldu.
Galler'de okullar her yıl 21 Ekim sabahı saat 9:15'te kaybedilenleri anmak için bir dakikalık saygı duruşunda bulunur.
O sabah Aberfan'de ne oldu?
Görgü tanıklarının sonradan bahsettiği gibi, önce uzaklardan rahatsız edici bir gürültü duyuldu. Devasa bir kömür yığını -kasabanın 8.000 kişiyi istihdam eden madenleri tarafından üretilmiş bir atık dağı – çökmüş ve binlerce ton bulamacın köye kaymasına neden olmuştu.
Bulamaç çığı okulu altına aldı ve içerideki 240 öğrenciyi ve personeli yuttu. Sağ kurtulan 10 yaşındaki Dilys Pope olanları şöyle anlatacaktı: "Bir ses duyduk ve etrafta uçuşan şeyler gördük. Sıralar düşüyordu ve çocuklar bağırıyordu." Müdür yardımcısı Bay Beynon ölü bulundu. Bir gönüllü kurtarıcı, "beş çocuğu sanki onları koruyormuş gibi kollarında tutuyordu" dedi.
Okulun yemekhanesinde görevli olan ve felakette can veren Nansi Williams vücudunu siper ederek etrafındaki çocukları kurtarmıştı.
Felaket nasıl yaşandı?
Aberfan'e bakan tepelerde 11 kömür yığını vardı. Düşen, 7 numaralı yığındı; 8 yıl önce 1958'de başlanmıştı ve 34 metreden yüksek olup 105.000 metreküp atıktan oluşuyordu. Yığının köyün ilkokulunun hemen yukarısında yer alması tehlikesiyle ilgili endişeler daha önce dile getirilmişti. Ancak NCB (Ulusal Kömür Kurulu) felaketin meydana gelmesini engelleyecek önlemler almadı.
Kömür dağı tehlikeli biçimde yer altı su kaynaklarının üzerinde duruyordu. Hatta yer altı su kaynağı haritada gösteriliyor ve riski biliniyordu. Haftalarca süren yoğun yağışlar toprağı ıslattı ve kömür yığınını dengesiz hale getirdi. Başka bir şiddetli yağmur gecesinin ardından 21 Ekim sabahı saat 7:30'da sabah vardiyasının üyeleri 7 numaralı tepede bir miktar kayma olduğunu fark ettiler.
Sabah saat 9:15'te, 7 numaralı yığının bir kısmı koptu ve tepeden aşağıya, köye doğru kaymaya başladı.
Heyelanın etkisi
Tahmini 32 kilometre hızla hareket eden atık dalgası köye 6-9 metre arasında bir yükseklikte indi. Bulamaç ilkokulu, bazı teraslı evleri ve bir çiftliğin üstünü kapladı – ve dakikalar içinde 116 çocuk ve 28 yetişkin öldü. Birçok madenci kurtarma çalışmasına katıldı ve enkazı temizlemek için kürek kullandı.
Toplamda yaklaşık 2.000 kurtarıcı bazıları 10 saatten fazla olmak üzere çılgınca ve umutsuzca kazdılar – ancak yalnızca bir avuç çocuk hayatta kalmıştı. Kömürün ucu birkaç dakika önce kaymış olsaydı, çocuklar sınıflarında olmayacaktı. Sadece birkaç saat sonra yarıyıl için ayrılmış olacaklardı.
Suçlu kimdi?
Aberfan Afet Mahkemesi olaydan birkaç gün sonra kuruldu. Mahkeme 76 gün sürdü ve 130'dan fazla tanığın ifadesini aldı. Ulusal Kömür Kurulu – o zamanlar Britanya'nın madenlerinden sorumluydu – güvenlik hatalarından kendisinin sorumlu olduğu iddialarına itiraz etti.
Ancak felaketle ilgili raporunda mahkeme şu sonuca vardı: "Aberfan felaketi, tamamen uygun olmadıkları görevlerle görevlendirilen birçok adamın beceriksizliğinin, açık uyarıları dikkate almamanın ve yukarıdan gelen yön eksikliğinin ürkütücü bir öyküsüdür."
"Aberfan'de olanlardan kötü adamlar değil, aptallık, cehalet ya da her ikisi tarafından yoldan saptırılmış düzgün adamlar sorumludur."
Felaketin suçlusu açıkça Ulusal Kömür Kurulu ve diğer bazı kişilerdi. Kurul ölenlerin ailelerinin her birine 500 sterlin (bugünle £10.000) ödedi ki anlamı yoktu. Aberfan Felaketi'nden on yıl sonra Galler Meclisi yardım fonuna 1,5 milyon sterlin ve Aberfan Eğitim Yardım Kuruluşu'na yarım milyon sterlin bağışladı.
