Filleri o uzun hortumlarını düşünmeden hayal etmeniz zordur. Diğer çoğu hayvanla kıyaslandığında fillerin hortumu tuhaf ve sıra dışıdır. Tapir gibi daha az aşırı istisnalar olması dışında fil hortumları hayvanlar alemindeki hiçbir canlıda örneği olmayan benzersiz bir uzantı. Peki fillerin neden hortumu var ve filler bu garip uzantıyı ne için kullanıyor? Dahası fil hortumunun oluşumundaki evrimsel neden neydi?
Fil Hortumunun Görevi?
Filin hortumu, üst dudağıyla kaynaşmış uzun bir burundur. Küçük nesneleri kavramak için uç kısmında kontrol edilebilir "parmakları" vardır. Fil türlerini birbirinden ayırmanın yollarından biri bu parmakların sayısıdır: Afrika fillerinin iki, Asya'daki fillerde ise yalnızca bir tane var. Bu parmaklar çok güçlü ve hassaslar; filin küçük bir yer fıstığını almasını, kabuğunu kırmasını ve ardından içindeki ezilmemiş cevizi yemesini sağlar.
İki metreye varan fil hortumunda destekleyici kemikler olmaması ilginçtir. Hortum bu yüzden kendi ağırlığını desteklemek zorunda ve buna aldığı her şeyin ağırlığı da dahil. Hortum bunu iç yapısını oluşturan 150.000 ayrı kas lifi demeti ile yapıyor. Kıkırdak halkalar iki burun deliğinden gövdeye uzanır ve 160 kg ağırlığa ulaşabilirler. Dahası bunun iki katını kaldırırlar. Ayrıca tıpkı bizim sağlak veya solaklığımız gibi bazı fillerin hortumunu kullanırken tercih ettiği belirli bir taraf olduğu kaydedildi. Bazı fosil mamut dişlerinde, gövdelerini tercih ettikleri belirli bir dişin üzerine örterek dinlendirdiği görülmüştür.
Fil Hortumlarının Beslenme ve Su İçmedeki Katkısı
Filin hortumunun ana işlevlerinden biri beslenmek ve içmek. İki adet sütun benzeri uzun bacak ve büyük ağır bir başla eğilmek veya uzanmak çok yorucudur. Uzun hortum filin başını hiç hareket ettirmeden yiyecek için toprağı veya ağaçları otlatmasını sağlıyor. Hortumlarıyla ağızlarına yaklaşık 14 litre su emebilir ve fışkırtabilirler.
Katı vejetaryen olduklarından ve çok büyük kütleye sahip olduklarından fillerin her gün inanılmaz miktarda yiyecek alması ve sindirmesi gerek. Hortum bu süreci kolaylaştırıyor: Öğütücü geniş düz dişleri lifli bitki materyalini sindirilebilir hale getirirken, hortumu aynı anda diğer yiyecekleri aramasını sağlıyor. Filler hiç çiğnemeyi bırakmadan otlanabilen tek hayvan.
Hortumların Koku Görevi
Bir tazıdan dört kat daha fazla koku alma duyusuna sahip olan fil, hortumu ile çevredeki arkadaşlarını, akrabalarını, potansiyel yırtıcıları ve yiyecek veya su kaynaklarını arayabilir. Hortumunun uzunluğu ve esnekliği kokunun yönünü keskin biçimde yorumlamasını sağlar. Yine kokuyu ararken büyük başını hareket ettirmek zorunda kalmadığından kullanışlıdır.
Sosyalleşme ve İletişim
Filler burun deliklerinin biçimini ve boyutunu değiştirerek sürülerindeki diğer bireylerle iletişim kurabiliyor. Rakiplerine ve hatta diğer türlerin üyelerine mesaj göndermek için hortumundan farklı trompet sesleri çıkarır.
Filler genellikle diğer fillerle özellikle de arkadaşlarıyla veya aileleriyle bir aradayken insan tokalaşmasına veya kucaklaşmasına benzer biçimde hortumlarını iç içe geçirerek selamlaşır.
Fil Hortumunun Evrimi
Tüm bunlar bizi fil hortumunun en başta nasıl ortaya çıktığına getiriyor. Tapirlerinki gibi kısa hortumlar kavrama açısından pek yararlı değildir. Bu nedenle birbirini izleyen soylar içinde böyle bir özelliğin seçilmesi ve rafine edilmesi zordur. Yarım hortum yetişkin bir fil için kullanışlı olmaz.
Fil hortumunun evrimine dair bir teori su altına gidiyor. Hortumun başta su altındayken nefes almak için şnorkel olarak evrimleşmiş olabileceği düşünülür. Hortum daha sonra yukarıdaki gibi işlevler için kullanılabildiğinden yararlı bulunmuş olabilir. Kalın derili hayvanlar dünyasında bir "tavuk mu yumurta mı" sorusu.
İlginç olansa filin bazı akrabalarının tamamen suda yaşayan hayvanlar olan manatiler ve dugonglar olması. Bu durum fillerin atalarının suda yaşamış olabileceğini düşündürür. Buna dair daha fazla kanıt var: Erkek filin penisi erekt değilken içeride tutulur. Bu işlev karasal memelilerde görülmeyen bir şey.
Fil akciğerleri, hortum dışarıda yüzerken su basıncına dayanma adaptasyonuna bile sahip. İnsanlar, ciğerleri üzerindeki baskı nedeniyle yalnızca bir ayak uzunluğunda şnorkel kullanabilirken, filin akciğerleri ile göğsü arasındaki boşlukta ciğerlerin çökmesini önleyen yoğun bir doku tabakası var.
Hortumu karada geliştirmek zor olduğundan fil hortumları gerçekten de fillerin daha önceki su yaşamına işaret ediyor olabilir. Hortumu kara yaşamından sonra da varlığını sürdürmesi kullanışlılığından geliyor. Birçok canlının fil hortumunu kıskanılacak bir özellik olarak gördüğüne şüphe yok.
