Holodomor veya "açlıkla öldürme" 1932-33 yıllarında Sovyet Ukrayna'sında devlet tarafından tasarlanmış kasıtlı bir kıtlıktı ve tahminen 3,9 milyon Ukraynalı insanı öldürdü. Sovyet diktatör Josef Stalin tarafından tasarlanan Holodomor, Ukrayna köylülerine indirilen bir darbeydi ve komünist yönetime 1920'lerde ve 1930'lardaki gibi isyan etmemeleri için yapıldı.
Holodomor'un Nedenleri
Holodomor ya da "açlıkla öldürme" 1932-33 yıllarında Sovyet Ukrayna'sında yürütülmüş acı bir soykırımdı. Stalin'in Ukraynalılara yönelik saldırısının kökenleri 1917-20'de Ukrayna'daki Bolşevik politikaları gibi ülkedeki siyasi ve askeri mücadelelere uzanır. Stalin, Ukrayna yurtseverliğinin gücü ve Bolşevik olmayan bir Ukrayna devletinin ortaya çıkması karşısında şaşkındı. Hatta Bolşevikler kendi kukla Ukrayna cumhuriyetini bile kurmuştu. Bolşeviklerin ülkesi Ukrayna Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti adını aldı.
Stalin en çok Ukrayna köylülerinden korkuyordu. Bolşevik yönetimine karşı kararlıca direnmiş, tarımın ve sığırların kollektifleştirilmesine karşı çıkmışlardı. 1930'da polis Ukrayna kırsalında 960.000 köylüyü içeren 4.100'e yakın devlet karşıtı eylem olduğunu raporladı. Köylüler infazcıları çoğu zaman püskürttü, tahıllarını geri aldı ve devlet binalarını yaktı. Sovyet yetkililerin ve aktivistlerin öldürülmesini içeren 15 silahlı saldırı yaşanmıştı.
Bu gerçeklerle 1932-33'te Stalin ve adamları Ukraynalı köylülerin direnişini ezmek için onları aç bırakmaya karar verdi. Köylü isyanlarını Sovyet yönetimini devirmeyi amaçlayan olaylar olarak nitelendirdiler. Moskova'nın emperyalist tutumlarını eleştiren Ukraynalı komünistler 1930-34 arasında bu nedenle baskılanmıştı.
Holodomor Nasıl Başladı?
Ün üretken çiftçilerin bile mülksüzleştirilmesini ve yerinden edilmesini içeren kolektivizasyon Sovyet ülkelerinde tarımda hasara yol açtı. 1932'deki hasadın zayıflığı Stalin'in gözünde köylülerin Sovyet liderliğine direnişiydi. Stalin Sovyet endüstriyel ve askeri projelerini finanse etmek için büyük miktarlarda tahıl ihraç etmeyi reddetti. 2 yıl önce 1930'da 7,7 milyon ton tahıl toplanmıştı. Kolektif çiftliklere getirilenler dahil özel çiftçilerin tahılına zorla el konulmasına karar verildi.
Sonuç olarak 1932'de kıtlığın özellikle Rusya'dan önce başladığı Ukrayna'daki tüm tahıl üreten bölgeler açlıkla karşı karşıya kaldı çünkü dört ana Rus tarım bölgesinin tümüne denk tahılı zorla teslim etmeleri emredildi. İyi hasat yıllarına göre bile ağır bir talepti. 1932 hasadı zaten düşük çıkmıştı ve Ukraynalı köylüler artık açlardı.
1932 sonbaharında Stalin önlemlerini daha da sertleştirdi. Köylülerin cumhuriyetçi Ukraynalı göstericilerin tarafında olduğunu söyleyerek asker ve polis personeline, kentlerden gelen Bolşevik eylemcilere ve yerel işbirlikçilere Ukrayna'daki gizli tahılları araması emrini verdi.
Rus devleti ayrıca tahıl istifleyen Ukraynalı köylülere ceza hazırladı. Açlıktan ölmek üzere oldukları köylerinden kaçmamaları için tedbirler getirdi. Sovyet Rusya ile sınır kapatıldı, Ukrayna kentleri kordon altına alındı ve köylerdeki kolektif çiftliklerin ilkbahar için kenara koyduğu tahıl tohumları bile alındı. Ukrayna köylerinin üçte birinden fazlası "kara listeye alındı" yani ablukaya alınmışlardı ve tüm gıda malzemelerinin teslimatı durdu.
İnsanlar Ne Yedi?
Bu bölümdekiler rahatsız edici olabilir. Bazı fotoğraflar paylaşılmamıştır.
Sovyet devleti hasattan sonra tarlalarda kalan çöpleri toplamayı bile ağır cezaya çarptırdı. "Beş Başaklar Yasası" ile 50.000'den fazla Ukraynalı yetişkin ve çocuk 5 ila 10 yıllık ağır çalışma cezasıyla yargılandı ve %3'ü kurşuna dizilerek öldürüldü.
Hayatta kalanlar, ağaç kabuğu, yumuşak ot kökü, saman, buğday samanı, çilek, kiraz yaprağı ve çam kozalaklarından yapılmış çorba yediklerini anlatır. Tüm tavuk, köpek ve kedi yenildi ve hala yürüyebilen aç köylüler yabani kuşları avlamaya çalıştı.
Çok sayıda anı yazarı genellikle nekrofaji (insan cesetlerinin parçalarını yemek) şeklini alan yamyamlığın yaygınlığını yazdı ancak polis yalnız birkaç düzine vaka kayda aldı. Bunların çoğunda aile üyeleri ya da başkaları tarafından öldürülen çocukların yenmesi söz konusuydu.
Holodomor Soykırım Olarak Kabul Ediliyor mu?
Stalin'in Ukraynalı köylüleri aç bırakması, Ukraynalı kültürel seçkinlere ve ulusalcı gördüğü ve batılı casuslar dediği siyasi sınıfa yönelik saldırısıyla eş gitti. Stalin diğer Sovyet liderlere "Ukrayna'yı kaybedebiliriz" bile dedi. Stalin'in tüm bu eylemleri Ukrayna ulusunun önemli bir bölümünün kasten öldürülmesi olan kapsamlı bir soykırımdı. Stalin'in hedefi yalnızca Ukraynalı bireylerin değil, bir kültürün ve bir ulusun yok edilmesiydi.
2006'dan beri Holodomor, Ukrayna yasalarına göre soykırım olarak kabul ediliyor. Amerika Birleşik Devletleri gibi 16 ülke olayı Ukrayna ulusunun soykırımı olarak resmen tanıdı. Rusya ise Ukrayna'ya yapılanların Rusya'nın tahıl üreten diğer bölgelerinden farklı olmadığını iddia ederek Holodomor'u tanımaz. Rusların çoğu Stalin'i hala büyük tarihsel bir figür olarak görüyor. 2021'de bağımsız bir ankette Rusların %56'sına göre Stalin hala "büyük bir lider" (2016'daki rakamın iki katı).
Holodomor Döneminde Kaç İnsan Öldü?
Holodomor sırasında ölen Ukraynalıların sayısı milyonları geçtiğinde Sovyet yetkilileri polise ve doktorlara ölüm belgelerinde açlıktan bahsetmemelerini söyledi. Stalin Ukrayna'daki azalan nüfusu gizlemek 1937 nüfus sayımı sonuçlarını kaldırdı. Ölü sayısı sonraları Sovyet hükümetinin olayın izini sürmesi ve hem arşivler hem de modern demografik bilim araçları ile ortaya çıkarıldı.
Amerikalı ve Ukraynalı demograflardan oluşan ortak bir ekip, yakın tarihli hakemli araştırmada Ukrayna'da 1932-33'teki kıtlığa bağlı kaybın 3,9 milyon (doğrudan kayıp) ve 600.000 doğmamış çocuk olduğunu açıkladı. Toplam demografik kayıp 4,5 milyon kişi oldu. Bugün kabul edilenden çok daha yüksek bir çocuk ölüm oranı olduğuna dair tartışmalar var.
Holodomor İnkar Edildi mi?
1921'de öncelikle kuraklığın yol açtığı büyük kıtlık Bolşevikler tarafından kabul edildi ve batıdan yardım aldılar. Ancak 1930'ların başlarında Stalin rejimi, Ukrayna'daki, Kazakistan'daki ve Rusya'nın bazı bölgelerindeki kıtlık gerçeğini reddetti. Bu gerçeği kabul etmek, kolektifleştirmenin yıkıcı sonucunu ve zorla el koymanın öldürücü etkisini kabul etmek anlamına geliyordu. Sovyet devleti batıya tahıl ihracatını sürdürüyordu ve gerçekler gizlenmezse Stalin'in itibarı zedelenirdi. Bu nedenle milyonlarca insanı öldürmeye devam etti.
Açlığı reddeden Stalin Sovyetler Birliği'nde konuşlanmış bazı önde gelen batılı gazetecilerle işbirliği yaptı – en önemlisi, New York Times'ın uzun süredir Moskova büro şefi olan Amerikalı Walter Duranty'ydi (1884-1957). Duranty, gönderilerinde "açlık" terimini "kötü niyetli propaganda" olarak gösterip gözden düşürmeye çalışarak "gıda açığı" terimini tercih etti. Açlıktan ölen köylülerin sayısı özel olarak sorulduğunda ise 10 milyon diyecekti.
Sovyetler Birliği 1980'lerin sonlarına dek Holodomor'un yanı sıra Türk Kazaklara uygulanan açlığı ve Rusya'nın tahıl üreten bölgelerindeki eşzamanlı kıtlıkları inkar etmeye devam etti.
Holodomor Nasıl Sona Erdi?
1933 baharında Ukrayna yolları ve köylü çiftlikleri cesetlerle dolmuştu. Stalin bir lütuf yaparak Ukrayna cumhuriyeti için ölüm getiren 6,6 milyon ton tahıl teslimatı hedefini düşürdü. Hatta bir miktar yardım bile gönderdi. Bunlar devletin artık kolektif çiftliklere ve traktör depolarına patron yaptığı yerel kıtlık uygulayıcılarına gitti. Ukrayna köylüleri fiziksel ve ruhsal olarak yok edilmişti ve bir daha asla 1920'lerin başındaki gibi isyan etmeyecekti.
Moskova'ya göre Ukrayna'daki köylülerle olan siyasi çekişme sona ermişti ve artık gelecek yılın hasadına odaklanma zamanıydı. Devlet, öldürülen Ukraynalı çiftçilerin yerine Rus bölgelerinden ve ayrıca Ukrayna'nın başka yerlerinden gelen köylüleri yerleştirdi. Ancak çoğu Rus köylü Ukrayna kırsalındaki korkunç koşulları gördüklerinde vazgeçti.
Ukraynalı entelektüellere yönelik devlet baskısı 1934'e dek devam etti, ardından 1930'ların sonlarında yine zirveye ulaştı. Özellikle çok sayıda Ukraynalı yazar vuruldu veya Gulag'a (zorunlu çalışma kampları) gönderildi ve birkaç yıl sonra orada idam edildi. Rusya'nın kuzeyindeki büyük Gulag hapishane adasının yakınında bulunan ölüm alanı Sandarmokh, Ukrayna kültürünün toplu mezarı kabul edilir.
Hayatta kalan Ukraynalı kültürel figürler Rus kültürünü "üstün kültür" kabul etmeye zorlanıp boyun eğdi.
