Yellowstone Yanardağı: Volkanizma Geçmişi ve Kalderası

Yellowstone önümüzdeki binlerce ila milyonlarca yıl içinde patlayabilir ancak önümüzdeki birkaç yüzyıl içinde gerçekleşmesi olası değil.

Yellowstone Yanardağı dünyamız için kritik öneme sahip. Dünya tarihinin çoğu (4,6 milyar yıl önce dünyanın oluşumundan yaklaşık 541 milyon yıl öncesine kadar) Prekambriyen zaman olarak bilinir. Dünya'da bu çağdan birçok kaya kuzey Yellowstone'da ve yakınlardaki bazı sıradağlarda bulunmuştur. Prekambriyen ve sonraki Paleozoik ve Mezozoik çağlarda (541 ila 66 milyon yıl önce) batı ABD zaman zaman okyanuslar, kum tepeleri, gelgit düzlükleri ve geniş ovalarla kaplıydı. Senozoik çağda (Dünya tarihinin son 66 milyon yılı) artan dağ oluşumu, volkanizma, faylanma ve buzullaşma bugünkü Yellowstone bölgesini şekillendirdi. Yellowstone Yanardağı bugün Dünya'nın en ilgi çekici volkanlarından biri.

Yellowstone Neden Volkanik?

Yellowstone Yanardağı
Yellowstone Yanardağı patladığında kül bulutu birkaç yıl boyunca küresel soğumaya yol açarak iklimi etkileyecek ve tarımdan elde edilen verimi azaltacak.

Yaklaşık 30 milyon yıl önce bugünkü ABD'nin batı bölgesinin geniş alanları doğu-batı ekseni boyunca ayrılmaya başladı. Devam eden bu esneme süreci yaklaşık 17 milyon yıl önce arttı ve sonunda Yellowstone bölgesini meydana getirdi. Yaklaşık 16,5 milyon yıl önce bölgede yoğun bir volkanizma başladı. Bu volkanik patlamalardan kalan 100'den fazla kalderanın izi bugün 800 km boyunca görülebilir. Nedeni Kuzey Amerika levhasının sığ bir magma kütlesi üzerinde güneybatı yönünde yüzmesidir. Kuzey Amerika levhasının yaklaşık 2,1 milyon yıl önceki hareketi Yellowstone bölgesini sığ magma kütlesine daha çok yaklaştırdı. Bu volkanizma bugün Yellowstone'daki itici güç olmaya devam ediyor.

Yellowstone'un öyküsü yaklaşık 16,5 milyon yıl önce yakınlardaki bir magma çıkıntısının yoğun volkanizma nöbetleri geçirmesiyle başladı. Bu magma çıkıntısı Hawaii Adaları'nı oluşturan volkan gibi sabittir ancak Kuzey Amerika levhası sıcak nokta üzerinde güneybatıya hareket ettikçe yüzey yer değiştirdi.

Yellowstone'da Yaşanan Gezegenin En Büyük Patlamalardan Biri

Yellowstone patlamasının potansiyel etki alanı yaklaşık 2.000 km'dir.
Yellowstone patlamasının potansiyel etki alanı yaklaşık 2.000 km'dir.

Bu sıcak nokta yaklaşık 2,1 milyon yıl önce bugünkü Yellowstone Ulusal Parkı'nın güneybatı köşesine yerleşmesiyle yanardağın magma rezervuarları doldu ve patlama kaçınılmaz hale geldi. 2,1 milyon yıl önceki bu patlama insanoğlunun bildiği en büyük volkanik patlamalardan biridir. Patlama 2.270 km uzaklığa dek kül ve kalıntılar saçtı. Olayda Yellowstone Yanardağı, 1980'deki St. Helens Yanardağı patlamasından 6.000 kat fazla madde püskürdü. Yanardağın altındaki magma odaları boşaldıkça üstteki katlar çökerek bugünkü Yellowstone kalderasını oluşturdu.

Yellowstone Yanardağı'nın bu patlama döngüsü yaklaşık 1,3 milyon ve 630.000 yıl önce iki kez daha tekrarlandı ve bugün görülen üst üste üç kaldera katmanı böyle oluştu. Bu olaylar sırasında yavaş hareket eden lav akıntıları Yellowstone arazisini büyük ölçüde değiştirdi ancak yakın alanlardan öteye gitmedi. Parkın güneybatı köşesindeki Pitchstone Platosu'nu oluşturan bu lav akıntılarının sonuncusu yaklaşık 70.000 yıl öncesine aittir. Yellowstone Yanardağı o zamandan beri görece sessiz. Ancak 70.000 yıl Dünya zamanında birkaç saat demek.

Yellowstone Kalderasının Oluşumu

Yellowstone Kalderası, volkan açıklığı.
Yellowstone Kalderası'nda bir gayzer.

Yaklaşık 1,3 milyon yıl önce ilk kalderanın batı kenarında küçük ikinci bir volkanik patlama meydana geldi. 631.000 yıl önceki üçüncü ve son büyük Yellowstone volkanik patlaması 50'ye 72 km genişliğindeki bugünkü Yellowstone Kalderası'nı yarattı. O zamandan beri 80 küçük patlama gerçekleşti. Yaklaşık 174.000 yıl önceki patlayıcı püskürmeler kaldera tabanını yoğun riyolitik ve bazalt lav akıntısıyla doldurdu. Bu lav akıntılarının en küçüğü, Yellowstone Milli Parkı'nın güneybatı köşesindeki 70.000 yıllık Pitchstone riyolit akıntısıdır.

Yellowstone en son lav akışını gerçekleştirirken ona tanık olacak kimse yoktu. Çünkü 70.000 yıl önce insanlar henüz Kuzey Amerika'da yaşamıyordu. Ancak insanlar bölgede en az 11.000 yıldır var ve parkta ırmaklar, göller ve obsidyen kaynakları çevresinde yoğunlaşan binlerce yapıt ve kamp alanı bulunmuştur. Yellowstone Gölü kıyısındaki ana kamp alanlarına 9.500 yıl boyunca sürekli olarak yerleşildi ve parkın etrafındaki düzinelerce taş ocağından çıkarılan obsidyenler 2.000 km ötedeki Kanada, Ontario'da bulundu. Yellowstone ticaret ve kültür için bağlantı noktasıydı ve her yönden antik patikayla kesişiyor.

Yellowstone'daki Son Volkanik Faaliyet

Magma (yerkabuğunun altındaki erimiş kaya) Yellowstone bölgesinin çoğunda yüzeye yakındır. Bu sığ magma gövdesi mantodaki ısı taşınımından kaynaklanıyor. Magma çıkıntıları manto boyunca yükselir, kabuktaki kayaları eritir ve kısmen erimiş, kısmen katı kayadan oluşan magma rezervuarları oluşturur. Manto açıklıkları ısıyı mantonun derinliklerinden kabuğa taşır ve "sıcak nokta" dediğimiz alanı yaratır. Sıcak noktalar, tektonik plaka üzerinde sürüklendikçe volkanik aktivite izleri bırakır. Kuzey Amerika Plakası son 16,5 milyon yılda batıya doğru sürüklenirken sıcak nokta arkasında volkanik tortular bıraktı.

Yellowstone Yeniden Patlayacak mı?

Yellowstone önümüzdeki binlerce ila milyonlarca yıl içinde patlayabilir ancak önümüzdeki birkaç yüzyıl içinde gerçekleşmesi olası değil. En olası aktivite son büyük patlamadan sonra gibi lav akıntıları olacaktır. Lav akıntıları patlamadan genellikle aylar ve yıllar önce yavaşça sızmaya başladığından insanların durumu değerlendirmesi için bolca zamanı olacak. Böyle bir lav akışının yakında gerçekleşeceğine dair henüz bilimsel bulgu yok.

Yellowstone Yanardağı patladığında kül bulutu birkaç yıl boyunca küresel soğumaya yol açarak iklimi etkileyecek ve tarımdan elde edilen verimi azaltacak.

Yellowstone'un Jeolojik Tarihi

Ma = mega annum veya milyonlarca yıl önce
ka = kilo annum veya binlerce yıl önce

  • 542 – 66 Ma
    Alan iç denizle kaplandı
  • 50 – 40 Ma
    Absaroka volkanitleri
  • 30 Ma – günümüz
    Büyük Havza topografyasının oluşması
  • 16 Ma
    Yeni volkanizma hareketleri
  • 2,1 Ma
    1. Yellowstone süper patlaması
  • 1,3 Ma
    2. Yellowstone süper patlaması
  • 640 ka
    3. Yellowstone süper patlaması
  • 174 ka
    West Thumb Gölü patlaması
  • 160 – 151 ka
    Bull Gölü buzullaşması devam ediyor
  • 21 – 16 ka
    Zirve Pinedale buzullaşması