Balina kusmuğu olarak bilinen ambergris veya akamber bazı ispermeçet balinalarının sindirim sisteminde bulunan mumsu bir maddedir ve milyonlar değerinde olabilir. Parfümlerde çekici koku olarak egzotik çiçek, narin yağlar ve narenciye gibi maddeler kullanılır. Ayrıca bazen ambergris adı verilen daha az bilinen bir bileşene yer verilir. "Balina kusmuğu" olarak adlandırılan ambergris, ispermeçet balinalarının bağırsağından gelen bir bulamaçtır.
İlginç olansa çok imrenilen bir parfüm bileşeni olmasıdır. Öyle ki binlerce hatta milyonlarca dolara satılabilir.
Akamber Nedir?
Ambergris, parfüm şişelerine, hatta süslü kokteyllere ve yiyeceklere varmadan önce ispermeçet balinasının bağırsaklarındadır. Peki neden ispermeçet balinası? Yanıtı kalamarda.
ispermeçet balinası kalamar yemeyi sever ama keskin gagalarını sindiremez. Genelde onu kussa da gaga bazen balinanın bağırsağına girer. İşte burada akamber veya ambergris oluşur.
Gaga balinanın bağırsağından geçerken balina akamberi üretmeye başlar. Gagalar bağırsak boyunca itildikçe büyür ve dışkıyla doygun, sindirilemeyen karışık bir katı haline gelerek rektumu tıkamaya başlar.
Bilim insanları bu noktada ne olduğundan emin değil ancak "balina kusmuğu" ambergris için doğru ad olmayabilir çünkü kusmuğun aksine aslında dışkıdır. Balina, akamber bulamacından kurtulursa yaşamaya devam eder (ve daha fazla kalamar yer). Aksi halde tıkanıklık balinanın rektumunu yırtarak hayvanı öldürebilir.
Akamber üretimi nadirdir. Dünyadaki 350.000 ispermeçet balinasının yalnızca %1'i akamber üretiyor ve ispermeçet balinası leşlerinin yalnızca %5'inde akambere rastlanır.
Dünyanın dört bir yanındaki güzel parfüm üreticilerinin ilgisini çeken şey, akamberin balinadan ayrılmasından sonra olan şey.
Taze akamber siyahtır ve mide bulandırıcı bir kokuya sahiptir. Ancak mumsu madde denizde dalgalanıp güneş altında kaldıkça sertleşmeye ve ağır kokusu kaybolmaya başlar. Ambergris sonunda gri hatta sarımsı bir renk alır. Ayrıca çok da güzel kokmaya başlar.
Akamber kokusu eski odun, toprak, gübre veya buket sözcükleriyle tanımlanıyor. Yeni biçilmiş saman, bir eğrelti otunun nemli odunsu kokusu veya menekşe benzetmeleri yapılır.
Moby Dick'i yazan Herman Melville, ölü bir balinadan yayılan kokuyu hafif bir parfüm kokusu olarak anlattı.
Tuhaf, çekici kokusu ve kokunun insan derisine yapışması özelliği ambergris veya akamberi değerli bir madde yaptı. Kıyıda bulunan parçalar on binlerce dolar değere sahiptir. İnsanların yüzlerce yıldır sözde "balina kusmuğu" için kumsalları aramasının nedeni bu.
Akamberin Tarihi
İnsanlar, 1000 yılı aşkın süredir ambergrisi çeşitli amaçlar için kullanıyor. İlk Arap toplumları ona anbar adını verdi ve tütsü, afrodizyak ve ilaç olarak kullandı. 14. yüzyılda zengin vatandaşlar hıyarcıklı vebadan korunmak için boyunlarına akamber astılar. İngiltere Kralı II. Charles'ın yumurtayla birlikte ambergris yediği biliniyordu.
İnsanlar ambergrisin gizemli, imrenilen özelliklere sahip olduğunu biliyordu ancak gerçekte ne olduğundan emin değildik. Hatta "ambergris" adı Fransızcadır ve amber gris yani gri kehribar/gri amber sözcüğünden gelir. Amber veya kehribar ağaçlara özgü bir madde. Yine de insanlar ambergrisin değerli bir taş mı, meyve mi yoksa tamamen başka bir şey mi olduğundan emin olamadı.
Ancak teoriler yok değildi. Çeşitli insanlar ve uygarlıklar akamberi ejder tükürüğü, bilinmeyen bir yaratığın salgısı, su altı volkan kalıntısı ve hatta deniz kuşu pisliği olarak tanımladı.
9. yüzyıl Müslüman yazarları onu kusulmuş bir madde olarak tanımladı ve "balina kusmuğu" söylencesi doğdu. 15. yüzyıldan kalma bir bitkisel ilaç ansiklopedisi ambergrisin ağaç özsuyu, deniz köpüğü veya bir tür mantar olabileceğini öne sürer.
Ancak ambergris her ne ise çok geçmeden son derece değerli olabileceği anlaşıldı. Melville bile Moby Dick'te "güzel bayanlar ve baylar kendilerini hasta bir balinanın şanlı bağırsaklarında bulunan bir özle eğlendirmelidir" şeklindeki yazdı.
Gerçekten de "balina kusmuğu" bugün bile çok arzu edilen bir madde. Yemenli balıkçılar 2021'de ölü bir balinanın karnında 130 kiloluk bir akambere rastlayınca onu 1,5 milyon dolara sattı.
Akamberin Günümüzdeki Kullanımı
Bugün akamber (ambergris) lüks bir madde olmaya devam ediyor. Üst düzey parfümlerde ve hatta kokteyllerde kullanılır. Örneğin, Londra'da "Moby Dick Sazerac" adında bir akamber içeceği vardır.
Ancak "balina kusmuğu"nu çevreleyen tartışmalar da var. Balina avcıları balina yağının yanı sıra "balina kusmuğu" aramak için ispermeçet balinalarını avlar ve bu durum sayılarını azaltıyor. Bugün onları koruyan yasalar var.
Örneğin Amerika'da ambergris yasaktır. Avrupa Birliği ise akamberin "doğal olarak atılan" bir şey olduğunu ve yasal olarak alınıp satılabileceğini belirtiyor.
Bununla birlikte bugün çoğu parfümde saf akambere olan gereksinim azalıyor. Ambergrisin sırrını biyologlar değil kimyagerler çözdü. 1820'de Fransa'daki araştırmacılar akamberin aktif bileşiğini keşfetti ve ambrein adını verdi. Yaklaşık 140 yıl sonra sentetik ambergrisin gelişiminin yolunu açtı. Sözde "balina kusmuğu"nun sentetik versiyonları 1940'larda ortaya çıkmaya başladı. Böylece ambergris için kayaları ve kumsalları yağmalama ve hatta ispermeçet balinası öldürme baskısı azalıyor.
Yoksa azalmıyor mu? Bazıları hiçbir şeyin saf akamberin yerini alamayacağını savunur. Bir dahaki sefere süslü bir parfüm kokusunun ispermeçet balinasının şanlı boşaltımından gelebileceğini unutmayın.
Akamber Hakkında Sık Sorulanlar
Akamber nedir?
Akamber, ispermeçet balinalarının sindirim sisteminde üretilen bir maddedir. Mumsu, grimsi-kahverengi bir madde olup misk kokusuna ve eşsiz bir kokuya sahiptir.
Akamber nasıl oluşur?
Akamber, bir ispermeçet balinasının sindirim sisteminde kalamar gagası gibi sindirilemeyen maddelerden oluşan bezoar adı verilen bir madde üretmesiyle oluşur. Zamanla bezoar sertleşir ve ambergrise dönüşür.
Akamber ne amaçla kullanılır?
Akamber yüzyıllardır parfümlerde, kozmetiklerde ve ilaçlarda kullanılmaktadır. Misk, toprak ve tatlı notaların bir kombinasyonu olduğu söylenen eşsiz kokusu için çok değerlidir. Bazı kültürlerde akamber baharat veya tatlandırıcı olarak da kullanılır.
Akamber ne kadar nadirdir?
Akamber çok nadirdir ve ispermeçet balinalarının sadece yaklaşık %1'inin ürettiği tahmin edilmektedir. Kıyıya vurmadan önce tipik olarak birkaç yıl boyunca okyanus yüzeyinde yüzdüğü için bulunması da zordur.
Akamber bugün hala kullanılıyor mu?
Evet, akamber günümüzde hala kullanılmaktadır, ancak sentetik kokuların geliştirilmesi nedeniyle son yıllarda kullanımı azalmıştır. Ayrıca, korunan bir tür olarak kabul edildiği için bazı ülkelerde ambergris ticareti yapmak yasa dışıdır.
Akamber insanlar için zararlı mıdır?
Akamberin insanlar için zararlı olduğunu gösteren bir kanıt yoktur. Bununla birlikte, akamberin koruma altındaki bir türden elde edildiğini ve ispermeçet balinalarının korunmasını sağlamak için kullanımının birçok ülkede düzenlendiğini unutmamak önemlidir.
Kaynaklar:
