Aynalar yaşama şeklimizi, giyinme şeklimizi ve günlük hayatın diğer birçok yönünü değiştirdi. Kendinizin bu kadar net bir öznesi olmanın psikolojik etkileri, vücut dismorfisine ve hatta yeme bozukluğuna etki eder. Öte yandan aynalar bize ilkel atalarımızın asla hayal bile edemeyecekleri bir şey verdi: Çevremize nasıl göründüğümüze dikkat etmek. Antik günlerde insanlar nasıl göründüğünü elbette merak ediyordu ancak bu imkanı sunacak uygun teknolojiye daima sahip değillerdi.
Aynanın İcadı
İnsanın kendi yansıması ve tam boy görüntüsüyle ilgilenmesi çok modern bir icattır, tarih boyunca çoğu insan yansımasını görmeden yaşadı ve öldü.
Bugün bildiğimiz ayna 1835'te icat edilmiştir. Şeffaf cama gümüş nitrat kaplama ekleme işlemi Justus von Liebig tarafından keşfedildi. Bugün ayna yapımında sıklıkla alüminyum kullanılıyor. 19. yüzyılda icat edilen yeni üretim yöntemlerine rağmen, ilk cam aynaları yapmak zordu ve sıradan bir insan için oldukça pahalıydı. Zenginler böyle bir şeyi satın alabilecek tek kişilerdi. İnsanın nasıl göründüğünü bilmesi kavramı, büyük bir ayrıcalık meselesiydi.
20. yüzyılın başında bile, birçok yoksul aile saçını ve bonesini kontrol etmek için yalnızca küçük bir ayna satın alabiliyordu – normal evlerde boy aynası yoktu. Peki, bugün bildiğimiz aynalardan önce insanlar ne kullanıyordu?
Aynanın icadına dek en gündelik araç su birikintisi veya süs havuzlarıydı. Görüntü çarpıktı ancak işe yarardı. Narkissos için yeterliyse neden tartışalım?
İlk Antik Aynalar
Bilinen en eski ayna MÖ 6.000 civarında Anadolu'dan, Çatalhöyük'ten gelir ve cilalı obsidyen taşından yapılmıştır. Taş ayna 1960'ta keşfedildi. Mayalar, antik Çinliler, antik Mısırlılar ve dünyanın dört bir yanındaki diğer kültürler, yönetici sınıfa aynalar yaptı. Ancak bugün ayna olarak düşündüğümüz şeyden farklıydı. Genellikle aşırı cilalanmış bakırdan, volkanik cam olan obsidyenden veya kurşundan yapılan bu aynalar elle tutuluyordu ve aldığı ışığın sadece %20'sini yansıtıyordu.
Cilalı bakır aynalar MÖ 4000'de Babilliler tarafından yapıldı ve antik Mısırlılar MÖ 3000'de kendi cilalı bakır aynasını geliştirdi. Bakır, bronz ve spekulum alaşımlı aynalar MÖ 2000'de Çin ve Hindistan'da üretildi. Spekulum metalinden veya herhangi bir değerli metalden yapılmış bu aynaların üretimi kolay değildi ve pahalıydı.
Bileşeni cam olan ilk aynaların MS 1. yüzyılda Sidon'da (günümüz Lübnan'ı) icat edildiği söylenir. Çinliler, MS 500 gibi bir tarihte gümüş-cıva dolgusuyla ayna üretmeye başladılar. Romalılar, üfleme camı erimiş kurşunla kaplayarak kaba aynalar oluşturma yöntemini icat etti. Antik Yunan-Roma döneminde ve Avrupa Orta Çağ'ı boyunca aynalar metal, bronz, kalay veya gümüşten yapılmış aşırı cilalanmış hafif dışbükey diskler olmuştur.
Orta Çağ'da Ayna
Avrupa'nın zenginleri, Orta Çağ'dan itibaren cam aynalar kullanıyordu, ancak yüzeyleri düz değildi ve dahası hiçbir ayna birbirinin aynı olmaz, görüntüleri değişirdi. Dışbükey ayna daireseldi ve çevresinde genellikle kalın bir çerçeve vardı. Bu cam parçalar yansımayı gösteriyordu ancak bozuktu – bombeli kavşak aynaları gibi.
Arnolfini ailesinden olduğundan şüphelenilen üst sınıf bir çiftin 1434 portresi (yukarıda), duvardaki küçük, dışbükey aynanın ötesinde birçok statü sembolünü gösterir. Kürklü hacimli elbise, vitraylar, altın rengi avize ve oryantal halı bu ailenin ne kadar zengin olduğuna işaret ediyor.
Sanat ve aynalar bir süre eş zamanlı gelişti. Hatta sanatta portreyi hızlandıran etkinin aynanın popülerliği olduğu söylenir. İmaja önem verme düşüncesi portrelere para ödemeye gücü yeten seçkinlerin ilgisine yol açtı.
İlk cam aynalarda metalin yansıtıcılığını korumak için ayna yüzeyi düzenli cila gerektiriyordu. Aynada düşük sıcaklıkta kurşun destek kullanımı Floransa'da icat edildi. Sonraki yıllarda aynalar Venediklilerin üretimini sıkı sıkıya gizlediği bir sır oldu. Bu dönemde sadece zenginler daha iyi yansıtması olan bu küçük aynaları karşılabiliyordu. Rönesans döneminde başlayan cam üretim çılgınlığına dek aynalar ayrıcalıklı kaldı.
Rönesans döneminde Avrupa'da camı üstün kalay-cıva ile kaplama yöntemi icat edildi. 16. yüzyılda Venedik bu yeni yöntemle ayna üretiminin merkezi haline geldi. Bu aynalar çok pahalıydı. Diğer önemli bir üretici Fransa'da kraliyet inisiyatifiyle kurulan Saint-Gobain fabrikasıydı.
İlk Modern Ayna
İlk modern aynanın icadı Alman kimyager Justus von Liebig'e atfedilir. 1835'te, gümüşün kimyasal indirgenmesi yoluyla bir cam levhanın arkasına metalik gümüş tabakası uygulama tekniğini geliştirdi. Gümüşleme işlemi, modern aynanın ilk seri üretimi için şablon oldu ve daha fazla uygun fiyatlı ayna mevcudiyetine yol açtı. Ayna artık bir soylu eşyası olmaktan çıktı.
Günümüzde aynalar genellikle alüminyum veya gümüşün doğrudan alt cam tabaka üzerine vakumla biriktirilmesiyle üretiliyor.
