Dinozor Ayak İzleri Nasıl Oluşuyor?

Dinozor izleri bir tür fosildir.

Fosilleşmiş kemikler bir dinozorun en somut kanıtlarından biridir ancak bu tarih öncesi hayvanları incelemenin tek yolu onlar değil. Ichnites olarak bilinen korunmuş ayak izleri (fosil izleri) dinozorların yaşamına pencere açar. Çamur gibi yumuşak bir zeminde yürürken oluşan bu ayak izleri nasılsa milyonlarca yıl kaybolmadan kalıyor. Peki nasıl?

Dinozor Ayak İzi Nasıl Fosilleşiyor?

DİNOZOR ayak izi

Bir dinozorun elinin veya ayağının izi yere bastığı yerin birkaç santimetre veya bir metre altında olabilir. Yumuşak zemindeki dinozor ayak izinin içi başka maddelerle dolduğunda milyonlarca yıl korunmasını sağlıyor.

Bir dinozor öldüğünde hayvanın korunması için hızla örtülmesi gereken kemiklerin aksine, ayak izinin Güneş tarafından sert bir şekilde pişirilmesi yeterlidir. Bu işlem koşullara bağlı olarak günlerden aylara dek sürebilir. Dinozor ayak izinin çamur, kül veya benzeri bir tabakada bulunması izin milyonlarca yıl korunmasını sağlar.

Dinozorlar çamurda yürürken bizim gibi ayak izleri bıraktılar. Ancak bu ayak izleri zamanla kum veya küçük çakılla dolduğunda sonunda sertleşerek kayaya dönüştü. Bir dinozorun ayak izi milyonlarca yıl toprak altında korunup sonra erozyon gibi olaylarla yüzeye çıktığında insanlarca keşfedilir. 15 metre veya beş katlı bina yüksekliğindeki teropod ayak izi fosilleri böyle oluştu!

Antik kıyılar ve kumsallarda dinozor ayak izleri aranır.
Antik kıyılar ve kumsallarda dinozor ayak izleri aranır.

Milyonlarca yıl önce dinozorlar tortulara ayak izlerini bıraktılar. Kıyı şeridi, çamur düzlüğü veya hatta sığ deniz dibi gibi bu yerlerde toprak ıslaktı. Alan kurudukça izler sertleşti. Sonunda izleri başka bir tortu tabakası doldurdu ve onları erozyon veya hasardan korudu.

En iyi ayak izi için zemin çok sert veya çok yumuşak olmamalıdır. Zemin çok sertse ortaya çıkan iz sığ olur, sınırlı ayrıntılar taşır veya hiç şekil vermez. Zemin çok yumuşaksa ayak izi kendi üzerine çöker ve kaybolmasa bile çarpık görünür. Antik kıyı şeritleri veya çamur düzlüklerinin yumuşak zemini, fosilleşmiş dinozor izlerini bulmak için yaygın olarak kullanılan yerler arasında.

Bolivya, Cal Orcko'da düz duvarda görülen dinozor izleri.
Bolivya, Cal Orcko'da düz duvarda görülen dinozor izleri.

Bazı fosilleşmiş dinozor izleri dinozorun inanılmayacak kadar dik bir zemini tırmanıyormuş gibi görünmesini sağlar. Tıpkı Bolivya'daki neredeyse dikey Cal Orcko alanı gibi. Ancak yerin jeolojisi milyonlarca yılda büyük oranda değişir. Dinozorlar o zamanlar çok daha düz bir zeminde yürüyordu. Cal Orcko bölgesi yaklaşık 200 milyon yıl önce ırmak yatağıydı.

Dinozor Ayak İzleri Bize Ne Söylüyor?

Bitki yiyen Ornithopod dinozorunun ayak izleri.
Bitki yiyen Ornithopod dinozorunun ayak izleri.

Dinozor izleri bir tür fosildir. Hayvanın yaşadığı zamanki etkinliğinin kanıtıdır ancak hayvanın kendisinin bir parçası olmadığından bu tür fosilleri inceleyen bilim insanlarına iknolog deniliyor.

Bir ayak izinin kesin olarak hangi dinozor türüne ait olduğunu söylemek neredeyse imkansızdır – örneğin, birçok teropodun benzer görünümlü üç parmaklı ayakları vardı. Ek olarak kemikler ve izler tam olarak aynı hizada olmayabilir.

Bir dinozor ayak izinin yakınında bulunan kemikler farklı koşullar altında fosilleşeceği için izleri yapan dinozora ait olma olasılığı düşüktür. Bir dinozor ayak izinin fosilde son bulduğu örnekler son derece nadirdir.

Ayak İzinin Hangi Dinozora Ait Olduğunun Tespiti

Birden fazla dinozorun ayak izi.
Birden fazla dinozorun ayak izi.  James St. John, Flickr (CC BY 2.0)

İknologlar bir ayak izinin boyutu ve şekli gibi ipuçlarını kullanarak hangi dinozor grubuna ait olduğunu belirliyor. Coğrafi konum ve kayaların yaşı potansiyel adaylara dair ek bilgi sunar.

İki ayaklı dinozor izleri ya teropodlar ya da ornithopodlardır. Ancak Mantellisaurus gibi dört ayak üzerinde zaman geçiren bazı dinozor türleri de vardır.

Tiranozor, Baryonyx veya Velociraptor gibi teropodlar, ornithopoddan dar ve uzun ayak izine sahiptir. Theropod ayak iziyse uzun, ince ayak parmaklarına ve V şeklinde dış hatta sahiptir. Ornithopod ayak izlerinde belirgin pençe izleri yoktur ve genellikle geniş, yuvarlak bir görünüme sahiptir.

dinozor ayak izi

Stegosaur ve ankylosaur gibi thyreophoranlar (zırhlı dinozorlar), triceratop gibi ceratopsianlar ve diplodocus gibi sauropodlar dört ayaklıydı.

Ceratopsian, stegosaur ve ankylosaur izleri arasındaki farklar incedir. Her birinin beş parmağı vardı ancak ceratopsianların dört baş parmağı, stegosaurların üç ve ankylosaurların üç veya dört baş parmağı vardı. Stegosaurlar ve ankylosaurlar zaman ve alan olarak örtüşürler, bu nedenle izlerini birbirinden ayırmak zordur. Ceratopsianlar stegosaurlardan çok daha sonra yaşadılar ve ayak parmaklarının sayısı onları ayırt etmeye yardımcı olur.

Ankylosaurun, ceratopsiandan uzun ayak parmakları vardı. Ek olarak ceratopsian parmak ucunda yürüdüğünden avuç içi izi bırakmadı, oysa ankylosaur avuç içi yere düz yürüdü.

Yuvarlak sauropod ayak izleri.
Yuvarlak sauropod ayak izleri.

Sauropodlar tüm dinozorlar arasında en büyük ayak izine sahip türdür. Ayak izleri geniş, beş parmaklı ve daireseldir. Sauropodun el izi daha küçüktür ve hilal benzeri dış hattı vardır. Çoğu sauropodun ellerinde pençeleri vardı ancak başparmağı üzerindeydi ve ayak izine yansımadı. Ayakları genellikle üç pençelidir.

Bazı yerlerde sauropodların yalnızca el izleri bulunur. Bunun nedeni yürüdükleri zeminin türüyle ilgilidir. Sauropodların ırmaktan geçerken ellerini kullandığının kanıtı olduğu düşünülüyor.

Son olarak bir dinozor ayak izlerinin aralığı o dinozorun ne kadar hızlı hareket ettiğini de gösteriyor.