Kelebek ve güve kanatları şaşırtıcı derecede güzeldir. Bazıları aç yırtıcılara karşı bir savunma görevi gören renkli ve ayrıntılı desenlere sahiptir. Ekstra gözlü gibi görünen pek çok kelebek ve güve türü var. Bu belirgin kanat desenlerine sahte göz deniyor ve çok çeşitli renk ve boyutları vardır. Göz desenleri hem yetişkinlerde hem de larvalarda görülür ve oldukça ayırt edilebilir olur. Bu göz alıcı desenler genellikle daireseldir ve zıt renklerde eşmerkezli halkalardan oluşur.
Deri desenleri genelde hayvanın yırtıcılardan gizlenmesine yardımcı olmak için kamuflaj amaçlı varken, göz desenleri aslında görünmeyi kolaylaştırır. Ancak etkileri dikkat çekici olmalarında yatıyor. Böceğin zararına olsaydı bu denli geniş şekilde evrimleşmiş olmazdı.
Yırtıcıları Korkutmak
Tüm kelebeklerin ve güvelerin göz beneklerini aynı şekilde kullandığı düşünülür. Yırtıcı hayvanlara karşı taşıdıkları savunma işlevine dair iki teori var.
Birincisi, gözdağı vermek için evrimleşmiş olmalarıdır. Göz desenlerinin yırtıcıların gözlerini taklit ettiği düşünülüyor. Saldırganlar daha büyük ve potansiyel olarak tehlikeli bir hayvanla karşı karşıya olduklarını düşünerek caydırıcı işlev gösterir.
Bazı kelebek ve güvelerin göz deseni arka kanatlarında gizlidir ve şaşırtıcı etki için avcılara onları aniden gösterirler. Birçok türün göz desenleri ilginç dairelere sahiptir ve ortada gözdeki ışık yansımasını taklit eden beyaz bir kısım olur.
Bir çalışmada yırtıcılara çeşitli göz desenlerine sahip kanatlar gösterildiğinde parıldama efektli göz desenlerinin avcıları caydırmada daha etkili olduğu görülmüştür.
Gözdağı verme hipotezi göz deseninin dikkat dağıtan sinyaller yarattığını açıklıyor. Yüksek kontrastlı parlak renklerle kaplı kelebek ve güveler avcıya itici gelir. Bu duruma neofobi (bilinmeyene aşırı korku) deniliyor ve avcıların olağandışı görünüme sahip avları yemekten kaçınmasıdır.
Saldırıyı Saptırmak
Kelebek ve güvedeki göz desenlerinin başka bir işlevi yırtıcının dikkatini dağıtmaktır. Bu desenler, saldırganı böceğin vücudunun yaşamsal olmayan kısımlarını, kanat kenarları gibi, hedeflemeye iter. Yani göz deseni avcıya böceğin kafasını hedef aldığını düşündürür.
Şaşı çalı kahverengi kelebeğin (Bicyclus anynana) kanadının dış kenarı çok sayıda göz deseni taşır. Desenler yılın zamanına göre değişir.
Hayvanın beslenmek ve üremek için daha çok uçtuğu ve yırtıcı saldırılarına karşı daha çok risk altında olduğu yağışlı mevsimde göz işaretleri belirginleşir.
Su güzeli denilen Lycaenidae gibi kelebeklerin arkasında küçük göz desenleri vardır ve bazılarında antenli başı andırır. Yırtıcıyı vücudun yaşamsal olmayan bölümüne yönlendirir.
Ekstra Gözlü Tırtıllar
Birçok tırtıl savunmasızdır ve birkaç tür dokunulduğunda tahrişe neden olan tüyler ve renkler gibi yırtıcıyı caydırma yollarına sahiptir. Ancak göz deseni yaklaşımını da benimserler.
Bir tırtılda yırtıcının yapacağı her saldırı zarar vericidir. Yani tırtılların göz deseni kullanma amacı saptırma değil. Hemeroplanes triptolemus tırtılı vücudunu şişirerek başındaki göz beneklerini büyütüyor ve kendisini yılana benzetiyor.
Çoğu Sphingidae tırtılının arka ucunda küçük bir boynuz bulunur. Bazı türler son evrelerden birinde (her döküm arasındaki dönemler) o parçayı düşürür.
Eumorpha labruscae türü de boynuzunu düşürür ve yerine büyüyen bir göz deseni çıkarır. Yanlarında gözleri olmasıyla neredeyse yılan gibidir.
Hayvanlar Aleminde Göz Desenleri
Göz desenleri hayvanlar aleminin çeşitli yerlerinde görülür. Bir genin soylar arasında aktarılması için mutlaka işlevi olması gerekmiyor. Ancak göz deseni sadece güve ve kelebeklerde değil, diğer böceklerde ve hayvanlarda da var. Balıklar, kuşlar, sürüngenler ve diğer böcekler bu örnekler arasında.
Güney ve doğu Afrika'ya özgü dikenli çiçek peygamber devesi (Pseudocreobotra wahlbergii) etkili bir örnek. Bu türün erginlerinin ön kanatlarında yeşil ve sarı renkte döner göz deseni var.
Peygamber devesi kanadını kaldırır ve ekstra iki gözünü belirgin şekilde gösterir. Kendisini daha büyük ve yırtıcı hayvanlar için tehdit edici hale getirir. Kanatları kapalıyken tek bir göz halinde görünür.
