İnsanlar yaygın göz renkleriyle pek ilgilenmez. Bu yüzden mavi gözlü siyah insanlar gibi nadir özellikler veya sıra dışı kombinasyonlardan daha çok etkileniyoruz. Peki, mavi gözlü siyahilerin kökeni nedir? Bu insanlar nereden geliyor ve nasıl ortaya çıktı?
Siyahi Olup Mavi Gözlü Olmak
Evet, bir insan zenci olup mavi gözlere sahip olabilir. Ancak siyah insanlar arasında, özellikle de Kafkas kökenli olmayanlar arasında mavi gözler çok nadirdir. Araştırmalar, mavi gözlü hemen herkesin antik bir genetik mutasyonla ilişkili olduğunu ve küçük bir kısmının mavi göz rengini gözdeki pigmentasyonu etkileyen oküler albinizm ile elde ettiğini göstermiştir.
Kısacası mavi gözlü siyah insanların kökeni herhangi bir insanın göz renginin kökeninden farklı değil: Belirleyici neden genetik.
Farklı ülkelerden yüzlerce mavi gözlü erkek ve kadının ele alındığı araştırmalarda tüm bu bireylerde mavi gözleri kodlayan genler incelendiğinde geçmişte bir noktada herkesin kahverengi gözleri olduğu bulundu. İlk renkli gözlü insan yalnızca yaklaşık 10.000 yıl önce ortaya çıktı.
Tüm mavi gözlü insanlardaki mavi göz rengi aynı ortak DNA dizisinden geliyor. Bu DNA dizisi 10.000 yıl önce Güneydoğu Avrupa'da meydana gelen antik bir genetik mutasyonu içerir. Başka bir deyişle tüm mavi gözlü insanlar uzaktan akrabalar.
Siyah insanlar bu genetik mutasyondan diğer insanlar gibi etkilendi. Ancak mutasyon Avrupa'da ortaya çıktığı için mavi gözlü siyah bir bebek görmek nadirdir.
Siyah bir bebeğin mavi gözlü doğmasının bir başka daha az yaygın nedeni oküler albinizm veya waardenburg sendromudur.
Mavi Göz Mutasyonunun Oluşumu
Mavi gözlere yol açan mutasyonun tamamen rastgele gerçekleştiği düşünülüyor. Mutasyon gözlerdeki kahverengi pigmentin (melanin) üretimini kodlayan bir gen olan OCA2 genini değiştirmiştir.
Başta herkesin kahverengi gözleri vardı. Fakat kromozomlardaki OCA2 genini etkileyen bir genetik mutasyon kahverengi göz üretimini durduran bir anahtar oluşturdu.
Vücuttaki birçok siyah veya kahverengi şey gibi melanin göze kahverengi renk verir. Mutasyon gözlerin irisindeki melanin üretimini düşürür ve düşük melanin geride mavi bir renk bırakır.
10.000 yıl boyunca mavi göz geni ebeveynlerden çocuklara geçti ve farklı coğrafi bölgelere yayıldı. Bir torun, her iki ebeveynden de uygun genleri miras aldığında mavi gözlü olur ve bugün dünyadaki hemen her mavi gözlü insanın aynı kaynaktan o aynı mutasyonu taşıdığı düşünülüyor.
Neden Avrupa'da Mavi Göz Daha Yaygın?
Afrika ve Asya'daki hemen herkesin gözleri kahverengidir. Hatta kahverengi dünyada en sık görülen göz rengi. Buna karşılık, Avrupa en çeşitli göz rengine ve en büyük oranda mavi gözlü insana sahip. Örneğin, Estonya ve Finlandiya'da yaşayanların %80'den fazlası mavi gözlüdür.
Göz önünde bulundurulması gereken ilk şey Avrupa'nın mavi göz gen mutasyonunun merkez üssü olduğu. Kıtadaki yüksek mavi göz oranını açıklayan en önemli faktörlerden biri bu.
Bir diğer önemli hipotez ise eş seçimi. Avrupa'daki bireyler eş seçimine geldiğinde dünyanın başka herhangi bir yerine kıyasla göz renginde çok daha seçici oldular. Yani o günlerde Avrupalı bir erkek, mavi gözlü kadınlara kahverengi gözlü kadınlardan daha çok ilgi duydu. Bu yapay seçim mavi gözlü çocuk doğma olasılığını artırdı ve Avrupa'daki göz rengi çeşitliliği ile dünyanın geri kalanı arasındaki farkı açtı. Her iki hipotez de mavi gözlü siyah insanların oranının neden en küçük olduğunu açıklıyor. Örneğin Afrika'da ise mavi gözlü insanlar şeytani görülüp dışlanmış olabilir.
Hastalık Kaynaklı Mavi Göz
Mavi gözlerin çok küçük bir kısmına waardenburg sendromu ve oküler albinizm gibi sağlık sorunları neden olur. Bu koşullar pigmentasyon sorunları doğuruyor ve göz renginden sorumlu altı farklı geni etkiliyor. Bu sağlık koşulları, pigment üreten hücrelerin büyümesini ve gelişimini etkiler ve OCA2 mutasyonunda görüldüğünden çok daha düşük pigment oranına yol açarak neredeyse beyaz renkli mavi gözler üretir.
Pigmentasyon bozulması dışında, waardenburg sendromu doğuştan işitme kaybı ve heterokomri (farklı renkli iki göz) oluşturur. Oküler albinizm, tıpkı diğer albinizm türleri gibi, ışığa karşı yüksek hassasiyet ve istemsiz göz hareketleri kusurları getiriyor.
