Cadı maki, yalnızca Güneydoğu Asya adalarında bulunan küçük, sevimli ve sıra dışı primatlardır. Hepsi Tarsus cinsine ait, ancak türlerin kesin sayısı tartışmaya açık. Son zamanlarda, cadı maki üç cinse ayrıldı: 18 tür veya alt tür içeren Batı, Doğu ve Filipin cadı makisi.
Türler arasında tüm cadı makiler belirli özelliklere sahip. Hepsi gececidir ve küçük olma eğilimindedir, ağırlıkları 80 ile 150 gram arasındadır. Boyları 9-16 cm olmasına rağmen 13-28 cm arasında kuyruğa sahipler. Tarsius pumilus adındaki 7 cm'lik cüce cadı makinin soyunun tükendiği düşünülüyor. Ancak cadı maki de soy tükenmesi riski altında.
Genellikle gri, devetüyü, bej veya koyu sarı yumuşak, kadifemsi kürkleri vardır. Vücutları ince olmasına rağmen dallara tutunurken çömelme alışkanlığından dolayı topak görünürler. Yuvarlak başı, dikkat çekici derecede büyük gözleri ve hareketli, yarasa benzeri kulakları en belirgin özellikleri.
Cadı Maki Ne Zaman Ortaya Çıktı?
Cadı maki bir zamanlar her yerde yaşıyordu – Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika'da fosilleri bulunmuştur. Bugün yaşayan tüm türler, Filipinler, Sulawesi, Borneo ve Sumatra dahil Güneydoğu Asya adalarıyla sınırlı. En geç cadı maki fosilleri Eosen Dönemi'ne (56 milyon ila 33,9 milyon yıl önce) aittir.
Cadı makinin yaklaşık 55 milyon yıl önce evrimleştiği düşünülüyor. Bu fosiller Çin'de bulundu. Oligosen'de Mısır'da fosiline rastlanır. Makiler gezegendeki en eski, antik primatlardan biridir.
Filipin cadı makisi 20 yıl yaşarken Batı ve Doğu cadı makisi sırasıyla 15 ve 12 yıl yaşar.
Cadı Makinin Gözleri Neden Büyük?
Cadı maki, vücut boyutuna göre herhangi bir memeli içinde en büyük gözlere sahip. Her bir göz küresi yaklaşık 16 mm çapında ve neredeyse hayvanın kendi beyni kadar ağırdır. Her bir gözü beyninden ve hatta midesinden büyüktür.
Cadı makiler çoğunlukla geceleri aktifler. Ancak çoğu gece hayvanının özelliği olan yansıtıcı tapetum lucidum göz doku tabakasından yoksunlar, bu nedenle çok büyük gözlere sahip olmak, düşük ışıkta görüş hassasiyetlerini en üst düzeye çıkarmasını sağlıyor.
Cadı Maki Başını 180 Derece Çevirebiliyor
Cadı maki, özel olarak uyarlanmış omurları sayesinde başını her yöne 180 derece çevirebiliyor. Memeliler için sıra dışı bir özelliktir. Memeli dünyasında birçok hayvan başını iki tarafa çevirdiği bir omurga morfolojisine sahip. Ancak başını en fazla çevirebilen hayvan cadı makidir. Çok büyük olan gözlerini çeviremez. Bunun yerine başını çeviriyor. Ayrıca avlanırken sessiz kalmasını sağlar.
Cadı Maki Sıçramak İçin Evrimleşmiş
Cadı makinin arka uzuvu, vücudundan iki kat daha uzundur. Hayvan tarsier adını bu aşırı uzun ayak tarsus kemiklerinden alıyor. Arka uzuvu vücuduna kıyasla diğer memelilerden uzundur. Uzun tarsalına ek olarak iyi gelişmiş bacak kasları var. Tüm bunlar cadı makinin 5 metreden fazla sıçramasına olanak tanıyor; kendi vücut uzunluğunun 40 katından fazla. Cadı makiler zamanlarının çoğunu dikey ağaç dallarına tutunarak geçiriyor ve çevrelerinde sıçrayarak hareket ediyor. Yine de tırmanabilir ve yürüyebilir.
Uzun ve Yapışkan Parmaklar
Cadı makilerin uzun, ince parmakları var ve en uzun üçüncü parmak yaklaşık olarak üst kolla aynı uzunlukta. Parmakları, yüzeyleri kavramasına ve tutunmasına yardımcı olan yapışkan pedlerle kaplı. İkinci ve üçüncü parmaklarda tımarlama için kullanılan uzun, kavisli pençeler vardır.
Cadı Makinin Beyni Diğer Primatlardan Farklı
Cadı maki, gözlerden görsel bilgi alan beyin alanı olan lateral genikulat nucleus ile gözleri arasında benzersiz bir bağlantıya sahip. Bu özellik cadı makiyi lemur, loris ve maymundan ayırır. Yalnızca bu nedenle primat evriminin bağımsız bir bölümünde ortaya çıktıkları anlaşılmıştır.
Sosyal davranış cadı maki türleri arasında değişiyor. Doğu cadı makiler en sosyal olanları ve küçük aile grupları halinde yaşarlar. Batı cadı makiler ise daha yalnız görünürler.
Tamamen Etçil Olan Tek Primat Türü
Cadı maki çoğunlukla böcek yiyor ancak aynı zamanda kuşları, yılanları ve kertenkeleyi de avlıyor. Güçlü çenesi, dişleri ve küçük boyutuna rağmen geniş bir ağzı var, bu da büyük avları tüketmesini sağlar.
Cadı maki yavruları, herhangi bir memeli arasında annesine kıyasla en büyük olanı. Dişi cadı makiler, annenin vücut ağırlığının %25-30'u ağırlığında tek bir bebek doğurur. Yavru cadı maki kürklü doğar ve gözleri açıktır. Doğduğunda bir gün içinde ağaca tırmanmaya başlar. Anneler yavrusunu ağzında veya sırtında taşır.
Evcil hayvan yapıldıklarında canlı yiyecek eksikliği nedeniyle birkaç gün içinde ölebilirler. Hareketsiz olduklarından iyi evcil hayvan sayılmazlar.
Cadı Maki Çok Seslidir
Çıkardıkları sesler ve çeşitleri türler arasında farklılık gösteriyor, Spectral tarsier denilen cadı maki 15 farklı ses çeşidine (uyarı, yemek çağrısı, yavru çağrısı ve ıslık çalma gibi) sahip ve Batı cadı makiler ise sadece dört çeşit ses üretir. Bazı cadı maki türlerinde çiftler genellikle alacakaranlıkta ve şafakta düet yapar. Çağrılara ek olarak, tüm cadı makiler iletişim biçimi olarak kokuyu kullanır. Yüzde, midelerinde ve genital bölgelerinde koku bezleri var ve bölge savunmak veya grup üyeliğini göstermek için bezlerini ağaca, çalıya ve birbirlerine sürtürler.
