Son yıllarda, Amerika Birleşik Devletleri, Çin ve Rusya arasında bir çeşit hipersonik silahlanma yarışı yaşanıyor. Hipersonik, ilk olarak 1970'lerde popüler hale gelen bir terimdir (en erken kullanımı 1946'ya uzanır) ve Mach 5 (1715 m/sn) veya üst hızda giden bir aracı tanımlar. Hipersonik aslında yüksek-süpersonik demektir. Süpersonik bariyer (veya ses duvarı) aracın içinden geçtiği hava ile olan etkileşimindeki fiziksel değişimken, süpersonik bariyer aslında kavramsal bir ifade.
Hava ses altı hızdan ses üstü hıza geçerken farklı davranır ve ses bariyerini aşmak üzere tasarlanmış araçlar bu zorluklarla mücadele eder. Hipersonik uçuşun zorluğu ise bundan çok daha büyük.
Bir aracın maruz kaldığı hava direnci, hızının karesiyle orantılı olarak artar. Yani aracın hızı arttıkça maruz kaldığı basınç ve sürtünme kademeli olarak değil katlanarak yükselir.
NASA hipersonik sözcüğünü 2007'de yeniden tanımladı ve hava direncinin büyük sorun haline geldiği Mach 5 (ses hızının 5 katı) hızında uçmak olduğunu açıkladı. Bu "büyük sorun" artan sıcaklık yani aerodinamik ısınmadır.
İlk Hipersonik Füze 1949'da Geliştirildi
Bugün hipersonik füzelerin hızlı oldukları için özel olduklarına dair yanlış bir kanı var. Hız hipersonik füzeleri özel kılan asıl şey değil. Çünkü hipersonik hıza çıkan füzeler ve roketler çok uzun zamandır var. İki aşamalı bir roketin fırlatıldığı ilk büyük girişim 1949'da yapıldı. ABD, New Mexico'daki White Sands tesisinde modifiye edilmiş bir Alman V-2 roketine –tarihteki ilk balistik füze– monte edilmiş küçük bir WAC Corporal roketiyle yapıldı. Bu ikiliye RTV-G-4 Bumper roketi denildi ve bu roket 8,288 km/s hıza çıkarak hipersonik hıza ulaşan ilk insan yapımı nesne oldu.
O zamandan beri, hemen her roket, balistik füze ve yeniden kullanılabilir uzay aracı hipersonik hızda yol alabiliyor. 1970'de tamamlanan Amerika'nın Minuteman III adlı kıtalararası balistik füzesi (kısaca KABF) Dünya'ya yeniden girişte Mach 24 hızına (28.600 km/s) ulaşmıştır. Dahası bugün Space Shuttle, X-47B ve SpaceX'in Dragon adlı mürettebat kapsülü gibi yeniden kullanılabilir hipersonik platformlar üretiliyor.
1967'de İlk İnsanlı Hipersonik Uçuş
1967'de ABD'li test pilotu William J. Knight, roket motorlu uçak North American X-15'i Mach 6.7 (7.274 km/s) hızında uçurdu ve böylece hipersonik hızda uçan ilk insan oldu. Burun iniş tekerleğinde direksiyon olmadığından ve ana iniş takımında kızak kullandığından William J. Knight X-15'i kuru bir göl yatağına indirdi.
ABD'nin hipersonik uçak programı aslında bundan çok önce (1957'deki Sputnik 1'den bile önce) bir hipersonik bombardıman uçağı programıyla başlamıştır.
Hipersonik Füzeleri Durdurmak Neden Zor?
Rusya'nın Avangard'ı veya Çin'in DZ-ZF gemisavar silahı gibi günümüz hipersonik füzeleri gerçekten hızlılar. Bu yüzden hızlı yol alan füzeleri durdurmak için yıllardır hava savunma sistemleri için karmaşık matematiksel denklemler geliştiriliyor. Bu hipersonik füzeleri durdurması zor yapan şey yalnızca hızları değil, bu yüksek hızda öngörülemeyen manevralar yapmalarıdır.
Yani hipersonik silahları tehlikeli kılan şey aslında bu manevra kabiliyetidir. Fırlatılma biçimleri önceki kıtalararası balistik füzelere benzer (Teknik olarak onlar da hipersonikti). Tıpkı KABF gibi, hipersonik füze bir roket yardımıyla havaya taşınır ve ardından hedefine doğru motorsuz biçimde düşüşe geçer. Ancak bu motorsuz iniş sırasında kimyasal iticiler ve hareketli kontrol yüzeyi gibi teknolojilerle sürekli olarak rota değiştirirler. Bu durmadan rota değiştirme özellikleri hava savunma sisteminin roketin güzergahını hesaplamasını ve onu engellemesini imkansızlaştırır.
Hava savunma sistemi füzenin uçuş yolunu bilmeden ona önleyici füze fırlatamaz ve füzeyi durduramaz.
Hipersonik Füzeye Dair Yanlış Kanılar
Yani "hipersonik füze"yi tehlikeli kılan aslında hipersonik hızda ilerlemesi değil manevra yapmasıdır. Hipersonik hızda yol alan KABF ve benzeri silahlar bu yüzden onlarla aynı kategoride değiller. Ancak Rusya gibi bu terimle ilgili kafa karışıklığını kendi çıkarına kullanan ülkeler var.
Vladimir Putin 2018'de yeni Rus füzelerini tanıttığı bir konuşmada Kh47M2 Kinzhal için dünyanın ilk operasyonel "hipersonik füzesi" dedi ve ardından ertesi yıl da Avangard itme-süzülme (boost-glide) sistemini tanıttı. Bu hileli terim kullanımı insanların Rusya'nın hipersonik silahlanma yarışını başlattığını düşünmesine neden oldu.
Şubat 2022'de Rusya Ukrayna'ya iki Kinzhal füzesi fırlatınca manşetlerde bir savaşta "hipersonik silah" kullanan ilk ülke olarak yer aldı. Ancak bu hipersonik füze olayı aldatmacaydı. Füze saldırıları gerçekti ancak "hipersonik" adı kasıtlı bir gözdağıydı.
Rusya'nın Kh47M2 Kinzhal füzesi tüm balistik füzeler gibi havadan fırlatılan ve roket tahrikiyle hipersonik hıza ulaşan tipik bir balistik füzedir. Bu Kinzhal füzesi aslında Sovyetlerin 1988'de geliştirmeye başladığı 9K720 İskander kısa menzilli balistik füzesidir. Sadece havadan karaya operasyonlar için yeni bir hedefleme sistemi eklemiştir.
Ancak ülke, insanların hipersonik hıza ulaşan Kinzhal gibi bir balistik füze ile hipersonik manevra yapan modern bir hipersonik silah arasındaki farkı bilmediğinin farkında. Bu yüzden Kinhzal füzelerini "hipersonik" adıyla pazarlayarak satışa sundu.
İlk savaşa hazır hipersonik füze de Rusya'dan değil 2014'te Çinlilerden DZ-ZF adıyla gelmiştir. Rusya, Mach 5 hızını aşan her şeyi hipersonik füze olarak lanse ederse Amerika'nın 1950'de ürettiği PFM-11 Redstone füzesini hatırlatmak gerekecek.
Medya kuruluşlarının Rusya'nın bu hipersonik füze propagandasına alet olması biraz taraflılık, biraz sansasyon yaratma ve biraz da anlayış eksikliğinden geliyor. Bugün "hipersonik füze" terimi o denli moda oldu ki kökeni ve gerçek anlamı yaygın olarak yanlış bilinir.
Hipersonik Füze Hakkında Sık Sorulanlar
Hipersonik füze nedir ve süpersonik füzeden farkı nedir?
Hipersonik füze, Mach 5'i veya ses hızının beş katını aşan hızlarda seyahat edebilen bir füze türüdür. Buna karşılık, süpersonik bir füze Mach 5'e kadar hızlarda seyahat edebilir ancak ötesine geçemez. Hipersonik füzeler yüksek hızlarına, scramjet motorları gibi, kontrolü elden bırakmadan inanılmaz yüksek hızlarda seyahat etmelerini sağlayan gelişmiş tahrik sistemleri kullanarak ulaşırlar.
Hipersonik füzelerin geleneksel füze sistemlerine göre avantajları nelerdir?
Hipersonik füzeler geleneksel füze sistemlerine göre çeşitli avantajlar sunmaktadır. Geleneksel füzelerden çok daha hızlı hareket edebildikleri için tespit edilmeleri ve önlenmeleri daha zordur. Ayrıca çok daha kısa sürede çok daha büyük mesafeler kat edebilirler, bu da onları uzaktaki hedefleri vurmak için ideal hale getirir. Son olarak, hipersonik füzeler konvansiyonel ve nükleer savaş başlıkları da dahil olmak üzere bir dizi faydalı yük taşıyabilir ve bu da onları çok yönlü bir silah sistemi haline getirir.
Hipersonik füzelerin geliştirilmesi ve konuşlandırılmasındaki teknik zorluklar nelerdir?
Hipersonik füzelerin geliştirilmesi ve konuşlandırılması karmaşık ve zorlu bir süreçtir. Başlıca teknik zorluklardan biri, hipersonik uçuşla ilişkili aşırı sıcaklık ve basınçlara dayanabilecek bir tahrik sistemi geliştirmektir. Bir diğer zorluk ise füzenin bu kadar yüksek hızlarda dengesini ve isabetliliğini koruyabilecek güdüm ve kontrol sistemlerinin geliştirilmesidir. Son olarak, özel altyapı ve ekipman ihtiyacı da dahil olmak üzere hipersonik füze sistemlerinin konuşlandırılması ve bakımıyla ilgili lojistik zorluklar vardır.
Hipersonik füzelerin potansiyel askeri ve stratejik etkileri nelerdir?
Hipersonik füzeler savaşın doğasını temelden değiştirme potansiyeline sahiptir. Hedefleri inanılmaz bir hız ve hassasiyetle vurabilirler, bu da onları düşman füze sistemleri, komuta merkezleri ve askeri tesisler gibi yüksek değerli hedefleri vurmak için ideal hale getirir. Ayrıca, konvansiyonel ve nükleer savaş başlıklarını benzeri görülmemiş bir hız ve isabetle taşımak için de kullanılabilirler; bu da onları gelecekteki askeri stratejilerin kilit bir bileşeni haline getirebilir.
Hipersonik füze teknolojisinin uluslararası etkileri nelerdir?
Hipersonik füze teknolojisinin geliştirilmesi ve konuşlandırılmasının önemli uluslararası etkileri vardır. Daha fazla ülke bu silahları geliştirip konuşlandırdıkça, silahlanma yarışının ve istikrarsızlığın artması riski ortaya çıkacaktır. Hipersonik füzeler aynı zamanda mevcut füze savunma sistemleri için de önemli bir zorluk teşkil etmektedir ve bu da daha fazla istikrarsızlığa yol açabilir. Son olarak, hızları ve yıkıcı yükler taşıma potansiyelleri göz önüne alındığında, hipersonik füzelerin kazara veya kasıtsız olarak gerilimi tırmandırma potansiyeline ilişkin endişeler bulunmaktadır.
Hipersonik füze nedir ve geleneksel balistik füzeden farkı nedir?
Hipersonik füze Mach 5'ten daha yüksek hızlarda ya da ses hızının beş katı hızda hareket edebilen bir füzedir. Parabolik bir yörünge izleyen ve yüksek bir irtifada atmosfere yeniden giren geleneksel bir balistik füzenin aksine, hipersonik bir füze atmosfer içinde kalır ve uçuş sırasında manevra yapabilir.
