Bir krater nasıl oluşuyor? Büyük bir kraterin kenarında durmak çok büyük bir kasedeki küçük bir karınca gibi hissetmeyi sağlar. Gezegendeki en iyi korunmuş meteor krateri olan ABD'deki 1.200 metrelik Meteor Krateri böyledir. Çarpma kraterleri "dairesel kenarlı çöküntüler" veya çanak gibi görünür. Bazılarını görmek için mikroskop gerekliyken diğerleri bir gezegenin beşte birini kaplar. Örneğin, Apollo görevlerinden Dünya'ya getirilen kayalarda 0,0001 mm kadar küçük mikrokraterler bulunuyor. Öte yandan Mars'ın Hellas Havzası 2.000 km çapıyla Türkiye'den bile çok büyük.
Dünya'ya her yıl 500 meteor çarpıyor ve yalnızca 10 kadarını bulabiliyoruz. Nedeni çoğunun okyanusa, Dünya'nın uzak bölgelerine veya kolay erişilemeyen yerlere inmesi veya düşerken görülmemesidir (gündüz düştüğünde).
Çarpma kraterleri anlık bir sürede oluşur. Meteor bir gezegenin ekzosferine (dış atmosferine) girer ve sonra havada yanarak toz olmazsa yüzeye çarpar. 30 metrelik bir meteorun yol açtığı hasar bir nükleer bomba patlamasına benzer, sadece iyonlaştırıcı radyasyon yoktur. Meteorun çarptığı sıfır noktasındaki herhangi bir kaya, fauna veya flora buharlaşır. Ana kaya 1-2 km uzağa fırlar. Patlayıcı şok dalgası ile çarpmanın 3 ila 5 km'si içinde 1.000 km/saat'i aşan rüzgarlar oluşur. Bu rüzgarlar 15-20 km'lik mesafeye kadarki tüm ağaçları dümdüz eder.
Çarpma Kraterinin Oluşum Aşamaları
Bir krater genellikle üç aşamada oluşuyor:
Temas, meteorun yüzeye çarptığı ve çevresindeki kayaya enerjisini aktarmaya başladığı an bu ilk aşamadır. Bu çok kısa süreli enerji aktarımı büyüktür ve bir şok dalgası üretir. 54.000 km/s hızla giden (15 km/sn) 30 metre çapında ve 300.000 ton ağırlığında bir meteor çarptığı noktaya 20 milyon ton TNT'ye eşdeğer enerji salıyor. Böyle bir göktaşı 49.000 yıl önce Arizona'daki ünlü Meteor Krateri'ni (Barringer Krateri) oluşturdu. 1.200 metre çapında, 200 metre derinliğinde bir kraterdir.
Kazma denilen ikinci aşamada şok dalgası çarpma alanından çevreye doğru hareket eder. Kraterdeki malzemeyi dışarı atarken aynı zamanda krateri ısıtır. Çevredeki kayalar yoğun enerji aktarımıyla erir veya buharlaşır. Şok dalgası kayada kırılma konisi denilen kırıklar oluşturur. Bir alanda paramparça olmuş koniler bulmak Dünya'da çarpma krateri bulurken kullanılan yaygın bir yöntem. Çünkü bu jeolojik oluşum yalnızca bir meteor çarpması ve bir nükleer patlamanın altındaki kayada meydana geliyor.
Değiştirme denilen aşama krater oluşumunun son aşaması. Şok dalgası artık dağılmıştır ve hava fırlayan malzeme yüzeye düşmektedir. Kraterin içindeki enkaz merkeze doğru çökmeyi sürdürür. Çoğu artık yerçekimi etkisidir. Yine de bazı büyük krater oluşumlarında bu son aşamada merkezde son bir yukarı tepme kuvveti oluşabiliyor. Bunlara karmaşık krater denir. Meteor Krateri oldukça büyük olsa da Güneş Sistemi'ndeki devasa krater oluşumlarına göre hala küçük kaldığından oluşumu sırasında bu sıra dışı etki yoktu.
65 milyon yıl önce Meksika'nın Yucatan Yarımadası'na çarpan 10 kilometre genişliğindeki tek bir meteor 180 kilometre genişliğinde ve 900 metre derinliğindeki Chicxulub Krateri'ni yarattı ve uçamayan tüm dinozorların ve diğer canlıların yaşamına son vererek Dünya'da kitlesel yok oluşa neden oldu.
