Mayıs 1959'da ABD ordusu Grönland'da Camp Century adını verdiği bir proje için uygun yeri belirledi. Adına Camp Century (Yüz Kampı) dedi çünkü Grönland buz örtüsünün kenarından 100 mil içeriye inşa edilmesi planlanıyordu. Ancak ordu mühendislerinden oluşan grup Thule Hava Üssü'nden 240 km uzaklıkta, -55°C'ye ulaşan sıcaklık ve saatte 200 km hızla esen rüzgârın olduğu, yılda 1,2 metre kar yağışı düşen çok daha kaotik bir yer seçmişti. Ordu iki yıldan kısa zamanda bu Grönland buzunun altına 200 asker kapasiteli gizli bir yer altı kenti inşa etti.
ABD, Grönland'da Nasıl Üs Kurdu?
1951 yılında ikisi de Kuzey Amerika Antlaşması Örgütü'nün (NATO) kurucu üyeleri olan ABD ile Danimarka Grönland Savunma Anlaşması'nı onayladılar. Anlaşmanın amacı NATO'ya üye ülkelerin ordusunun Grönland'ı ve diğer NATO bölgelerini savunmak için Grönland'daki tesislerden yararlanmasıydı: Yani Amerika'nın Grönland'da askeri üs kurmasına izin vermekti. ABD'nin gizli amacıysa Kuzey Kutbu buzuna nükleer füzeler yerleştirmekti. Ateşlenmeye hazır 600 nükleer savaş başlığı.
Sonraki 10 yılda Amerikan ordusu Grönland'da üç hava üssü açtı: Narssarsuaq, Sondestrom ve Thule. Soğuk Savaş'da bu üsler, orta menzilli stratejik bombardıman uçakları için ikmal noktası ve operasyon üssü oldu. Dahası ABD Grönland'da radar istasyonları konuşlandırdı. Bunlarla balistik füze erken uyarı sistemi ve Sovyet nükleer saldırısına karşı özel bir uyarı ağı kurdu. Thule Hava Üssü bu üç üs arasında bugün hala faaliyette olan tek üstür; Kuzey Kutbu'na yaklaşık 1600 km uzaklıkta bulunan üs ABD Hava Kuvvetleri'nin en kuzeydeki üssü.
Buzlar Altında Bir Kent: Camp Century
Camp Century inşaatı Haziran 1959'da başladı ve Ekim 1960'ta son çivi çakıldı. 8 milyon dolarlık tesisin inşasında kullanılacak 6.000 ton malzemenin taşınması için 5 kilometrelik yol yapıldı. Taşıtlar gibi ağır ekipmanlar saatte en çok 3 kilometre hızla giden kızaklarla getirildi ki Thule Hava Üssü'nden Camp Century'ye 70 saat alıyordu.
Ordu kar ve buzda derin hendekler kazmak için İsviçre yapımı kar küreyiciler kullandı. Açılan hendekler daha sonra kemer biçimli çelik çatılarla kapatıldı ve üzeri yeniden karla örtüldü. Mühendisler hendeklerin içine prefabrik ahşap binalar kurdular ve erimeyi en aza indirmek için hava boşlukları bıraktılar. "Ana Cadde" olarak bilinen en büyük hendeğin uzunluğu yaklaşık 300 metreydi.
Mühendisler buzun derinliklerine delik açarak günlük 38.000 litre tatlı su sağlayan bir kuyu inşa etti. Su ve elektrik için yalıtımlı, ısıtmalı borular döşenirken, acil durumlar için kaçış kapakları vardı. Camp Century böylece toplam 3,2 kilometre uzunluğunda 26 tünele sahip bir yer altı kenti oldu. Kampta yatakhaneler, mutfak ve kafeterya, hastane, çamaşırhane, iletişim merkezi, dinlenme salonu, şapel ve hatta bir berber dükkanı görülüyordu.
Nükleer Reaktörün Yerleştirilmesi
Camp Century'nin son parçası türünün ilk örneği olan taşınabilir, orta güçte bir nükleer reaktör olan PM-2'dir. Reaktör 400 tondu. Grönland'ın dondurucu soğuklarında metaller çok kırılgan hale geliyor ve kolayca çatlıyordu; bu yüzden dikkatli olunması şarttı. Nükleer reaktörün ilk seferde çalışacağından emin olmak için mühendisler var olmayan önlemler bile aldı. Nükleer reaktör 1960 yılında Camp Century'ye yerleştirildi. 30 aydan fazla süre durmadan çalıştı ancak sonra iptal edildi.
Camp Century teknik olarak gizli bir proje olmasa da içeride neler olup bittiğini yalnızca orada yaşayanlar biliyordu. Resmi olarak ordu tarafından bilimsel amaçla inşa edilmişti. Hatta ABD Century Kampı için kısa bir film bile hazırladı. Tesiste 100.000 yıl öncesine dayanan jeolojik gizemleri ortaya çıkaran buz çekirdeği çalışmaları gibi önemli bilimsel keşifler yapıldı. Ancak Camp Century'ye bilimsel görünüm verilse de tesisin amacı Kuzey Kutbu'nda yapılacak askeri nükleer füze testlerinin operasyon üssü olmasıydı.
Iceworm Projesi
Camp Century'deki bilimsel çalışmalar ABD ordusunun Grönland buzunun altına yerleştireceği balistik füzeleri kapsayan "Iceworm" kod adlı bir operasyondu. Proje sonunda iptal edilmiş ve Grönland'a hiçbir füze konuşlandırılmamış olsa da, Iceworm hayata geçseydi olağanüstü bir mühendislik ve inşaat girişimi olacaktı.
Bürokratik zorlukların katkısı olmakla birlikte, Iceworm Projesi'nin nükleer yönden teknik fizibilitesine ilişkin engeller projenin sona ermesini sağladı. Örneğin, ABD'li yetkililer bu aşırı soğuk koşullarda çalışması için tasarlanan özel bir Iceman füzesi üretecekti ve bunun için Minuteman füzesinde değişiklikler yapacaklardı. Kuzey Kutbu buzunun altına yerleştirilecek olan bu gizli nükleer füzelerle iletişime geçmek de teknik yönden kolay değildi. En önemlisi Grönland buz tabakasının böyle bir nükleer füze projesini destekleyemeyecek kadar dengesiz olduğu anlaşılmıştı. Ordu yüzlerce füzeyi her an çökebilecek tünellere yerleştirme riskini göze alamazdı. Sonuç olarak Iceworm Projesi 1963 yılında resmen iptal edildi.
Camp Century'deki Nükleer Tehlike
ABD ordusu, Camp Century'yi sınırlı oranda işletmeye devam etti ve 1966'da açıldıktan altı yıl sonra kapatıldı. Tüneller hızla çöktü ve Camp Century tesisi bugün kalın buz tabakasının altında yatıyor. Iceworm Projesi Grönland'ın sahibi Danimarka dahil kimse tarafından fark edilmedi. Ta ki 1997'de Danimarka askeri sırları dünyaya duyurdu.
Son yıllarda iklim değişikliği nedeniyle bilim insanları Grönland buz tabakasının erimesi sonucu Camp Century'nin yüzeye çıkacağı ve bunun sonuçlarının tehlikeli olacağını belirtiyor. Çünkü Camp Century aktifken tesisteki nükleer reaktör 178.000 litre radyoaktif atık üretti. Reaktör kaldırılsa da atıklar hala buzun altında yatıyor. Amerikalılar o zamanlar bu nükleer atıkların asla yüzeye çıkmayacağına inandı ancak 1960'larda küresel ısınma henüz bilinmeyen bir olguydu. İklim değişiyor ve bilim insanlarına göre Camp Century'deki buzlar 2090 yılına dek durmadan eriyecek. Camp Century'nin bir gün ortaya çıktığında etrafa ne kadar radyoaktif tehlike saçacak?
Aşağıda ABD ordusunun Camp Century ile ilgili hazırladığı tanıtım filmi var:
