Herodot, geçmişi ele alan hikayeler yaratmak için dünyayı dolaşan antik Yunanlı, meraklı bir coğrafyacı ve yazardı. M.Ö. 5. yüzyılda yayınlanan 9 ciltlik anıtsal antolojisi olan Herodot tarihi (Histories), kendi dönemde bile o denli önemliydi ki, yüzyıllar boyunca sahip olmayı sürdüreceği bir unvan olan "Tarihin Babası" adıyla milyonlarca kişi tarafından tanındı. Tarihi gerçekleri son derece ilgi çekici -kimi zaman doğru olmayan- anlatılara dönüştürme kabiliyeti, onu izleyen yazar, tarihçi, akademisyen ve filozoflara esin kaynağı olmaya devam etti. Bu yazıda Herodot'un tarihin gelişim aşamalarındaki yerini ve neden bu kadar önemli olduğunu anlatıyoruz.
Herodot ilk tarih kitabını yazdı
Günümüzde tarih çok kapsamlı ve uzun zaman gerektiren bir çalışma alanıdır, ancak Herodot'un antik Yunan'da yaşadığı dönemde bu tamamen farklı bir durumda ele alınıyordu. Herodot'tan önce hiç kimse gerçek tarihi olayların anlaşılır ve kronolojik bir zaman çizelgesini oluşturmayı düşünmemişti. Bunu yapmak yerine, metinlerdeki tarihi gerçekleri Yunan mitolojik sembollerle birleştirmeyi tercih ettiler. Herodot gerçekte olan biteni anlamak için dünyanın dört bir yanına yolculuk ederek bu alışkanlığa son verdi. Daha sonra elde ettiklerini Histories adlı 9 ciltlik bir kitap serisiyle uzun bir anlatıda birleştirdi. İnsanları kendine çeken kapsamı, daha önce hiç kimsenin hissetmediği bir durumdu ve kendisinden sonra gelen birçok yazar neslini etkilemeyi sürdürdü. Sıra dışı bir şekilde, bugün tüm dünyada kullanılan tarih kelimesinin kökeni Yunanca'da soruşturma veya araştırma anlamına gelen 'historia' kelimesinden gelmektedir.
Herodot daha önce kimsenin duymadığı hikayeler anlattı
Herodot Histories eserinde Yunan-Pers savaşlarını ön planda tutarak, Yunanistan ve Persler arasında yaşanan dehşet verici muharebelerin öncesinde, savaş sırasında ve sonrasında insanların nasıl değiştiğini ele almıştır. Herodot'un yazılarının arka planını, geniş çaptaki destansı çatışmalar oluştursa da, o aynı zamanda insanların kişisel yaşamları ve deneyimlediği dünya hakkındaki zengin, betimleyici ayrıntılar hakkında da yazmıştır. Bu sayede pek çok kişinin daha önce hiç duymadığı zengin ve renkli hikayeler okumalarını sağladı. Antik Mısır'ın harikalarını ve dehşet yanlarını aynı anda gözlemleyerek, denizi kırbaçlayarak onu kızgın demirlerle yakmaya çalışan Pers kralı I. Kserkses (Serhas veya Xerxes)'in köpek büyüklüğünde altın kazan karıncalarını anlattı.
Tarihin eğlenceli yanını gösterdi
Herodot, hikaye anlatma konusunda benzersiz bir yeteneğe sahip zeki bir yazardı. Kimi zaman gerçekleri süsleyerek abartmış olsa da, yazdıklarının büyük bölümünün doğru olduğuna ya da antik çağla düşünüldüğünde yeterince gerçeğe yakın olduğuna inanılır. Gerçeklere dayanan anlatımları, okuyucunun hayal gücünü tetikleyebilecek güçtedir. Böylece olayları son derece eğlenceli bir şekilde anlatmanın mümkün olduğunu göstermiştir. Beklenmedik bir şekilde, Herodot 9 ciltlik kitap serisinin hepsini Antik Olimpiyat Oyunları'nda heyecanlı bir izleyici kitlesine aktarmış ve sonrasında büyük alkış almıştır. Anlatılanlara göre, yazdıklarının ve hikaye anlatımının tiyatral gücü karşısında gözyaşlarını tutamayanlar olmuştu. 19. yüzyıl tarihçisi Thomas Babington Macaulay Herodot hakkında şöyle demiştir:
Doğal olarak yazması gerektiği gibi yazdı. Duyarlı, meraklı, canlı ve heyecanı sonuna kadar arzulayan bir ulus için yazdı.
Thomas Babington Macaulay, Herodot hakkında
Tarih üzerine düşünmenin felsefi yollarını gösterdi
Herodot, tarihin ne kadar eğlenceli olabileceğini göstermenin yanında, tarihsel araştırmaları toplumun ve uygarlığın doğasına yönelik felsefi sorular oluşturmak için nasıl kullanabileceğimizi de düşünmüştür. Bu nedenle Histories eserinde, kritik anların bize yaşamımıza dair nasıl ahlaki mesajlar verebileceğine değinmiştir. Modern tarihçi Barry S. Strauss, Herodot'un Histories eserinde üç temel felsefi temaya ne şekilde değindiğini şöyle özetler:
- Doğu ve Batı arasındaki mücadele
- Özgürlüğün gücü
- İmparatorlukların yükselişi ve çöküşü
Herodot ayrıca dünyanın kader ve şans tarafından yönlendirildiğine ve insanoğlunun kibir gibi büyük bir kötü özelliği nedeniyle çöküşe gideceği inancını ortaya koymaktadır.
