Mercan resifleri dünyanın en çeşitli deniz ekosistemidir. Mercan resif sistemleri, 100'den fazla ülkede okyanus alanının sadece %2'sini kaplamasına rağmen, tüm deniz türlerinin %25'ini barındırıyor. Zengin biyolojik çeşitliliğin yanı sıra, mercan resifleri kıyıları erozyondan korumak ve fırtına dalgalanmalarını yavaşlatmak gibi yaşamsal öneme sahip. Ancak, küresel sıcaklık arttıkça ve okyanuslar daha asidik hale geldikçe (bkz: okyanus asitlenmesi), mercan resiflerinin sağlığı bozuluyor ve bu da dünya okyanuslarında yaygın mercan ağarmasına neden oluyor. Öyleyse mercan ağarması nedir, nedenleri ve etkilerine göz atalım.
Mercan Ağarması Nedir?
Mercanlar sıcaklık, ışık veya besin gibi koşullardaki değişikliklerle strese girdiğinde, dokularında yaşayan zooxanthellae adlı simbiyotik algleri dışarı atarak tamamen beyaza dönüşür. Zooxanthellae algleri mercanın ana besin kaynağıdır ve de renkli görünmesini sağlar. Bu besinler algin yaptığı fotosentezden doğan glikoz, gliserol ve amino asittir. Mercan bu ürünlerle protein, yağ ve karbonhidrat yapar ve kalsiyum karbonat üreterek sert gövdesini oluşturur. Mercan ise zooxanthellae'ye sürekli güneş ışığı ve koruma sağlar. Kirlilik ve artan su sıcaklığı mercanın strese girerek zooxanthellae'yi vücudundan kovmasına neden oluyor.
Mercan ağarması, mercan resiflerinin ısı, okyanus asitlenmesi veya insan faaliyetleri sonucu girdiği stresle dokularındaki zooxanthellae adlı mikroskobik su yosununu dışarı atması ve sonuç olarak dokularının saydamlaşmasıyla altlarındaki beyaz dış iskeletin açığa çıkmasıdır. Mercan ağarması mercanın öldüğü anlamına gelmiyor ancak çoğu mercan, ağarmanın ardından açlıktan ölür veya deniz hastalıklarına karşı savunmasız hale gelir. Mercanlar ne kadar uzun süre ağarırsa alglerin dönmesi ve resifin canlanması zorlaşır.
Mercan ağarması aslında okyanus sıcaklığının yükseldiği yaz aylarında gerçekleşen doğal bir süreç. Ancak son zamanlarda yaşanan büyük ölçekli deniz sıcaklık dalgalanması çok sayıda türün ciddi şekilde ağardığı kitlesel mercan ağarması olaylarına yol açıyor. Bu kitlesel beyazlama olayları giderek daha sık ve şiddetli hale geliyor ve mercan resifleri doğal iyileşmeyle sürece ayak uyduramıyor.
Mercan ağarmasının en iyi örneklerinden biri, Avustralya'nın Queensland kıyılarında bulunan ve yaklaşık 350.000 kilometrekarelik alanı kaplayan dünyanın en büyük ve en uzun resif sistemi Büyük Set Resifi'dir – bu alan Türkiye'nin yarısından biraz küçüktür. Bu büyüleyici mercan resifi sistemi 1998, 2002, 2016, 2017 ve 2020 yıllarında beş kitlesel ağarma yaşadı. 2016 ve 2017'deki ağarmalar o kadar şiddetliydi ki resifin %50'si öldü.
Analizlere göre 2009 yılından bu yana Dünya'daki mercanların yaklaşık %14'ü mercan ağarması nedeniyle ölmüştür. Mercan ölümleri Avustralya dışında özellikle Güney Asya, Pasifik, Doğu Asya, Batı Hint Okyanusu, Körfez ve Umman Körfezi gibi bölgelerde yaygınlaştı.
Mercan Ağarmasının Nedeni
Mercan ağarması yaz mevsimi veya El Niño gibi sıcak su getiren olaylarla meydana gelebilen doğal bir süreç ancak giderek kötüleşen kitlesel beyazlama olayları, insan faaliyetleri ve etkisiyle ortaya çıktı.
İklim değişikliği, küresel okyanus sıcaklığının sürekli yükselmesine neden oluyor. Son yüzyılda deniz sıcaklığı her on yılda ortalama 0,13 santigrat derece arttı. Isınan sular atmosferdeki karbondioksiti yükselterek okyanus asitlenmesine yol açar – okyanuslar CO2'yi absorbe etmesiyle kimyasal dengeyi sağlar. Günümüzde mercan resifleri son 400.000 yıl içinde hiç olmadığı kadar asitle karşı karşıya; bu durum mercan resifinin dış iskeletini onarması için gereken sudaki kalsiyum karbonat miktarını azaltıyor.
Güneşe maruz kalma süresi ve kıyı gelişimindeki değişiklikler de artan mercan ağarmasının nedenleri arasında. Özellikle artan plastik kirliliği son yıllarda okyanusların ve deniz ekosistemlerinin başına bela oldu; mercanlar plastik kalıntıları yiyecek olarak yutuyor ve terk edilmiş balıkçılık ağlarına dolanıyorlar. Plastikler ve mikroplastik adı verilen daha küçük plastik parçacıklar resifleri boğarak güneş ışığına erişimini kısıtlıyor. Okyanus tabanında yaptığımız madencilik gibi uygulamalar da bu zararlı etkiye dahil.
Yine de mercan ağarmasının ana nedeni ısı artışı. Örneğin, Büyük Set Resifi her yaz çok daha yüksek ağarma riskiyle karşı karşıyadır çünkü Avustralya, Sanayi Devrimi'nden bu yana 1,4 C ısındı ki küresel ortalamadan yüksektir.
Mercan Ağarmasının Etkileri
Mevcut sıcaklık artışı ve okyanus asitlenmesi eğilimlerine dayanarak, bilim insanları mercan resiflerinin 2050 yılına kadar tamamen yok olacağını tahmin ediyor.
Deniz yüzeyi sıcaklığındaki hızlı artışlar nedeniyle 2009-2018 yılları arasında Dünya mercan resiflerinin %14'ünü kaybetti. Bu kayıp 11.650 km kare ile Avustralya'daki tüm canlı mercan resifinin büyüklüğünden fazladır. 1998 yılındaki kitlesel ağarma olayında küresel mercan örtüsü %32,5 oranında azaldı. 2009'da küresel mercan sağlığı iyileşti ancak her ağarmadan sonra mercanların yeniden büyümesi zorlaşıyor.
Mercan resifleri dünyadaki tüm deniz canlılarının %25'ini barındırdığından, mercan resiflerinin biyolojik çeşitliliğinin azalması kilit türlerin ortadan kalkması demek. Yüz binlerce türün yaşam alanı daralacak, bu da hayatta kalmalarını ve sayılarını etkileyecek; tüm ekosistemlerin ve besin ağlarının dengesini bozacak. Kötüleşen iklim değişikliği, daha şiddetli ve sık fırtınalar ve aşırı hava olaylarını beraberinde getirerek aşırı besin maddesi veya tortu akışına neden olur. Mercan resiflerinin sunduğu koruma olmadan, kıyı bölgeleri daha yüksek fırtına dalgası riskiyle karşı karşıya. Mercan resifleri gıda, turizm ve ilaç endüstrisinde 2,7 trilyon dolar gelir yarattığından insanlar için ekonomik bir boyutu da var.
Mercan Resiflerinin Geleceği
Büyük Set Resifi bugünlerde altıncı kitlesel beyazlama olayıyla karşı karşıya. Okyanus asitlenmesini ve sıcaklık artışını azaltan küresel ısınmayı yavaşlatmak için fosil yakıtlara olan bağımlılığımızdan vazgeçmemiz gerekiyor. Ancak durum o kadar da iç karartıcı değil. 2020 raporuna göre, mercan resiflerinin çoğu, çevresel koşulların uygun olması halinde kendi kendine iyileşebilecek kadar dayanıklılar. Örneğin küresel resif örtüsü son on yılda 1998 öncesi seviyelere döndü. 2019'da mercan resifi büyüklüğü %2 arttı.
Ancak bazı mercan resiflerinin diğerlerine göre daha dirençli olduğu da görülüyor. Kızıldeniz'in en kuzey ucundaki körfezde bulunan mercanlar daha yüksek sıcaklığa dayanmada çoğu mercandan başarılılar. Güney Pasifik Okyanusu'nun Tahiti kıyılarındaki yeni bir mercan resifi de yakın zamanda mercan ağarmasından etkilenmedi; bu yüzden okyanusta hala bilinmeyen ve muhtemelen bozulmamış birçok mercan resifi olabilir.
