Peru'daki Kutsal Vadi'nin nefes kesici manzarası başlı başına görülmeye değerdir, ancak Moray'daki İnka kalıntılarına bakarken daha da muhteşem bir şeye tanık olursunuz. Yazılı bir dili olmayan bir kültürün yapıtı olan Moray teraslarının amacı gizemle çevrilidir. Bu akıllara durgunluk veren arkeolojik alan hakkında daha fazlasını keşfedelim.
Moray kalıntıları nedir?
Moray, Cusco yakınlarındaki ünlü İnka kalıntılarından biri. En yüksek terastan en alçağa 150 metre derinlikte üç grup dairesel terastan (Keçuva dilinde muyu) oluşur. Her muyu 12 teras seviyesine sahiptir ve en büyük çukur 180 metre çapındadır. Yüksek And dağlarıyla çevrili bu insan yapımı çukurların derinliklerine bakmak merak uyandırır.
Moray'ın amacına dair teoriler
İnkaların yazılı bir dili olmadığı için Moray harabeleri gizemlidir. Amaçları yaklaşık bir asırdır antropologlar, arkeologlar ve meraklı gezginler tarafından araştırılıyor ve dört popüler teori varlığını sürdürüyor.
Deneysel tarım araştırması
Moray harabelerinin 500 yıl önce İnkalar tarafından deneysel bir çiftlik olarak kullanıldığına inanılmaktadır ve kökeni muhtemelen çok daha eskidir. Bu teori ilk olarak antropolog John Earls tarafından 1975 yılında ortaya atıldı ve resmi olarak 1981 yılında yayınlandı. Earls, bölgede haftalarca yaşadıktan sonra bu teorisini çeşitli bulgularla destekledi.
Buna göre dağlarda bulunan bir rezervuardan gelen suyla beslenen kanallardan oluşan bir İnka sulama sistemi teras yapılarına işlenmiştir. Kendisi ayrıca çukurda en aşağıya inildiğinde sıcaklık farkının şaşırtıcı şekilde 12 santigrat derece düştüğünü fark etmiştir. Yine güneşin her bir terasa farklı açı ve şiddetlerde vurduğunu gözlemledi.
Earl'ün teorisine göre İnka İmparatorluğu Moray'daki her teras katında ayrı bir mikro iklim alanı yaratmıştı. Böylece İnkalar, ekinlerin gelişmesi için gereken ekolojik nişleri belirlemek üzere rakım, sıcaklık ve güneş emiliminin ekin büyümesi üzerindeki etkilerini inceledi. Bu deneyler, İnkaların And Dağları ve Peru'daki farklı rakım ve iklimlere sahip komşu bölgelere iyi ekin üretim tekniklerini öğretmesini sağladı. Earl'ün teorisi, İnkaların parmaklarının ucundaki doğal kaynaklardan yararlanmak için çevrelerini nasıl kullandıklarını ve güçlü İnka İmparatorluğu'nun Güney Amerika'da bu kadar geniş bir alana nasıl bu kadar hızlı yayıldığını destekliyor.
İnka tören merkezi
Moray'ın ne işe yaradığına dair tek teori tarımsal araştırma sahası olması değil. Komşu topluluklardanhalklar Moray'da İnka dönemine kadar uzanan kutlama ve törenlerin düzenlendiği hikayelerini anlatır. Bugün bile yerel halk yılda bir kez Ekim ayında Moray Raymi'yi kutlamak için bu arkeolojik alanda toplanıyor. Moray'ın tören amaçlı bir amfitiyatro olarak kullanılmış olması muhtemel olsa da, o zamanlar İnka İmparatorluğu'nun kalbi olan Cusco şehrinden uzak konumu nedeniyle tek amacının bu olması mümkün değil.
Açık maden ocağı
Moray kalıntılarını böylesine güzel ve simetrik şekilde inşa etmek için çok büyük miktarda kazı yapılması gerekiyor. Bu yüzden yapıyla ilgili bir başka teori, buranın bir zamanlar İnka veya İnka öncesi kültürler tarafından kullanılan bir açık ocak madeni olduğu yönünde. Maden tükendikten sonra teraslarla kaplanarak İnka çiftçiliği ve tören amaçlı kullanım için yeniden tasarlanmış olabilir.
Uzaylı iniş alanı
Moray harabeleriyle ilgili bir diğer popüler teori topraktaki dairesel çöküntülerin ekin çemberi ya da uzaylıların UFO inişinden geride bıraktıkları izler olduğudur.
Bu bölgeyi bu kadar kayda değer kılan şey süregelen gizemidir. Moray kalıntılarının İnka kültürü için neden bu kadar büyük bir anlam taşıdığı ve toprağı bu şekilde şekillendirmek için neden titiz çaba sarf ettiklerini çözmek için antik insanların zihinlerini anlamamız gerekiyor.
Moray'ın tarihi
Moray arkeolojik alanındaki kazılardan elde edilen kanıtlar, en alttaki altı terasın İnkalardan önceki bir kültür tarafından inşa edilmiş olabileceği yönünde. Muhtemelen 6. ve 10. yüzyıllar arasında yaşamış olan Wari kültürü Moray teraslarını inşa etti. Ancak kökenleri çok daha eskiye uzanan bir gelenekten geliyor olabilir.
Bugün gördüğümüz Moray arkeolojik kompleksi, 12. yüzyıl ile 14. yüzyılın ortaları arasında İnka İmparatorluğu döneminde oluşturuldu. Çevredeki birçok bölge sakini buranın varlığını çok eskiden biliyor olsa da, batı dünyasının dikkatini 1930'larda çekti. Aslında, Amerikalı-Perulu araştırmacıların modern tarihte ilk kez Nazca Çizgileri'ni ve Moray harabelerini görmesini sağlayan da Peru toprakları üzerinde yapılmış tek bir hava keşif gezisidir.
Batı tarafından Keşfedildiği 1970'lere kadar Moray, çevredeki Misminay gibi topluluklar tarafından tarım için kullanılıyordu. 1970'lerden sonra Ulusal Kültür Enstitüsü (INC) Moray'ı koruma altına aldı ve şimdi turistik cazibe merkezi olarak kullanılıyor.
İnkalar ne yetiştirirdi?
İnkalar için patates ve yumrular, kinoa ve mısır And Dağları'ndaki büyük tarım ürünleriydi ve eğer Moray'ın amacı gerçekten tarımsal deney yapmaksa alanda önemli rol oynamış olabilirler. Bir başka teoriye göre mısır, dini törenlerdeki önemi nedeniyle Moray'da deneyleri yapılan en önemli üründü.
Moray terasları nasıl yapıldı?
Machu Picchu teraslarında olduğu gibi Moray arkeolojik bölgesinde de bir dağın yamacına oyulmuş basamaklar vardır. Bu basamaklar taş ve toprakla güçlendirilmiş olup suyun drenajına (suyu uzaklaştırmak) olanak sağlar. Alanda yapılan kazılar, İnka İmparatorluğu'nun Moray bölgesine Peru'nun çeşitli bölgelerinden toprak taşıdığını gösteriyor ve deneysel ekin teorisini destekliyor. Moray teraslarını gübrelemek için And Dağları'na Paracas gibi kıyı bölgelerinden guano gübresi bile getirildi (Peru'nun en büyük ihracatlarından biri).
Moray, Cusco'nun kuzeybatısında, deniz seviyesinden 3.500 metre yükseklikteki yüksek rakımlı bir platoda yer alır. Bu akıllara durgunluk veren bölgeyi çevreleyen yeşil ekili tarım alanları ve uzaklarda karla kaplı zirveler var. Moray'ın bulunduğu yayla bölgesinde kar yağışı yaygın değil. Gün içi sıcaklık ortalama 18-21 C ve geceleri 1-8 C'dir.
