Bir diktatörün karakterini hızlı bir şekilde şu şekilde tanımlayabiliriz: Mikrofonu eline aldığında, ellerini çılgınca sallayarak halkın düşmanlarına karşı öfkeli bir tirat atmaya başlar. Son derece tedirgin ve en iyi ihtimalle kuruntulu, en kötü ihtimalle de öfkeli bir manyak. Dar görüşlü, kindar ve karmaşık sorunlara basit cevaplar vererek tek bir bakış açısıyla ahlak üzerine ahkam kesiyor.
Nihayetinde, katı yasalarıyla vatandaşlarına neredeyse boyun eğdiren bir ulus yaratır. Yine de halk ona tapıyor. Hepsi ona saygı duyuyor ve ondan övgüyle bahsediyor. Ona taparlar ve varlığından dolayı gurur duyarlar. O, insanlığın başına bela olmuş uzun bir tiranlar silsilesinden sadece bir tanesi. Gürültülü bir azınlık onu hor görüp ölmesini isterken, büyük bir nüfus ona ve politikalarına büyük ölçüde olumlu bakıyor.
İlgili: Ünlü diktatörler nasıl öldüler?
Yukarıda anlatılan durum ne yazık ki nadir hatta olağandışı değildir. Popüler kültürde bu tür figürlerin yaygınlığı ve belgelenmiş olmasıyla kanıtlandığı üzere, sadece 20. yüzyılda bir tiranlar dalgası ortaya çıkmıştır. Ünlü diktatörler arasında Almanya'dan Adolf Hitler, İtalya'dan Benito Mussolini, Sovyetler Birliği'nden Josef Stalin, Çin'den Mao Zedong, Vietnam'dan Ho Chi Minh ve Kamboçya'dan Pol Pot sayılabilir. Avrupa ve Avrasya'dan (Romanya'da Nikolay Çavuşesku ve Türkmenistan'da Kurbankulu Berdimuhammedov) Orta Doğu'ya (Suriye'de Beşar Esad ve Irak'ta Saddam Hüseyin), Afrika'ya (Libya'da Muammer Kaddafi ve Mısır'da Hüsnü Mübarek) ve Latin Amerika ve Güney Amerika'ya (Küba'da Fidel Castro ve Şili'de Augusto Pinochet) kadar dünyanın her yerinde diktatörler ortaya çıktı.
Bu kişiler buzdağının sadece görünen kısmıdır; hepsi benzer özelliklere sahip olan ve öne çıkmaları kendi farklı koşullarından beslenen düzinelerce kişi daha vardır. Ayrıca bu despotları alkışlayanları da unutmamalıyız. Bir grup olarak onların da bazı tanımlayıcı ortak özellikleri vardır.
Demokrasilerde 1 Kişinin Diktatör Olması
Bir diktatörlük, kontrolsüz güç ve otoriteye sahip tek bir liderden oluşur. Otokrat konumunda olan kişi kanun ve düzeni tesis etme, tüm askeri ve siyasi kararları alma gücüne sahiptir ve genellikle kendi halkına karşı adil olmayan ve canice bir tutum sergilemekle suçlanır. Bununla birlikte, bir diktatörün iktidara yükselmesi her zaman hukuk dışı yollarla gerçekleşmez. Adolf Hitler'in Nazi Partisi 1932'de özgür ve adil seçimleri oyların çoğunu alarak kazanmıştır. Vladimir Putin, Rusya'nın başkanı olmak için 2000 yılında özgür bir seçim kazandı. Revive Democracy Initiative, diktatörlerin bir kez kontrolü ele geçirdiklerinde, yasaları kendi çıkarları doğrultusunda yeniden yazarak yetkilerini kötüye kullanabilecekleri konusunda uyarıyor.
İnsanlar her zaman güçlü adamlara saygı duymuştur; Makedonya hükümdarı Büyük İskender'in (MÖ 356 – 323) popülaritesini düşünün. Kendisine hem uzman akademisyenler hem de halk tarafından bir ilah gibi tapılmaktadır. Oysa kahramanlıkları sırasında binlerce insanı ve hatta tüm toplulukları öldürmüştür. Romalılar da kendisine "dictator perpetuus" (ebedi diktatör) diyen ve askeri savaşlarında yaklaşık 2 milyon kişiyi öldürdüğünü iddia eden Jül Sezar'a hayrandı.
O halde insanlar neden diktatörleri ve tiranları örnek alıyor?
Diktatörlerin Güvenlik Vaadi
Adolf Hitler gibi bir tiranın iktidara yükselişini incelediğimizde, bunun tesadüf olmadığını görürüz. Toplumsal, kültürel, ekonomik ve diğer faktörlerin bir araya gelmesiyle 1933 yılında Almanya'nın şansölyesi oldu. I. Dünya Savaşı'ndaki ezici yenilgileri nedeniyle morali bozulan Almanya'nın ekonomisi darmadağın olmuştu. Ödemeleri gereken milyarlarca dolarlık tazminatın bir sonucu olarak enflasyon fırlamıştı. Tek bir parça ekmek, bir araba dolusu para kadar pahalıydı. Nazi Partisi bu çaresizlik, ihtiyaç ve korku atmosferine, Alman halkına yeni bir güç, iyimserlik ve yön önererek girdi.
Bu olayların da gösterdiği gibi korku, insanların otokratik yönetimlere boyun eğmelerinin başlıca nedenidir. Güç arzusu, kişinin kendisini ve sevdiklerini koruyamayacağına dair irrasyonel bir endişeden kaynaklanır. İnsanlar yeterince korktuklarında, temel özgürlüklerini kaybetmek de dahil olmak üzere her ne pahasına olursa olsun bir diktatöre itaat etmeye istekli olabilirler. Hastalık, yaralanma ve ölüm karşısındaki mutlak savunmasızlığımızı ortaya çıkarmak için toplumsal cephede küçük bir çatlak yeterlidir.
Freudyen anlamda bu, diktatörün ebeveyn rolünü üstlendiği çocuksu bir durum olan "infantil prototipe" geçiş anlamına gelmektedir. Bu durumun, bir otokratın yükselişinin kişisel hesap verebilirlikte genel bir düşüşle aynı zamana denk geldiğine işaret edilmektedir. Kişinin eylemlerinin sonuçlarıyla yüzleşmekten kaçınması, gölgelerde saklanmaya benzer.
İlahi Varlıkla İletişim Kurma İçgüdüsü
Kuzey Kore'nin Pyongyang kentindeki Mansu Tepesi'nin tepesinde 22 metre yüksekliğinde iki devasa heykel görülebilir. Kuzey Koreliler heykellere kollarını iki yana açarak yaklaşıyor ve gruplar halinde eğiliyorlar. Kalpleri dindarlık ve hürmetle dolduğunda heykellerin ayaklarına çiçekler bırakıyorlar. Ölüp dirilen Kuzey Kore liderleri Kim Il-sung ve Kim Jong-il bu heykellerde kendilerine tapanlara tepeden bakıyor. Uluslararası Af Örgütü Kuzey Kore'yi "dünyanın en kötü insan hakları ihlalcilerinden biri" olarak adlandırırken, ülke resmi olarak Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti (DPRK) olarak biliniyor. Devlet kontrolünün seviyesi distopik ve devlet baskısı mutlaktır. İnsanların ücretsiz çalışmaya gönderildiği pek çok yer var. Temiz su, gıda ve hijyen gibi temel ihtiyaçlarda kıtlık var. Şu anda Kim Jong-un yönetiminde üçüncü neslini yaşayan Kim ailesi, ülkenin kişiliğe tapınmasının merkezinde yer alıyor.
Din, bazı insanların otokratik liderleri desteklemesindeki bir diğer faktördür. Bir otokratın siyasi bir liderden daha fazlası olduğu yönündeki değerlendirmeler haklıdır; o bir kahramandır. Bir tiran konuştuğunda, insanlar sadece dinlemekle kalmaz; kendilerini alçaltırlar. Diktatörler, kendi etraflarında dini olayları çağrıştıran imgeler ve ayinlerle dolu dünyevi kutsal alanlar yaratarak, Sigmund Freud'un deyimiyle en eski kuruntularımız olan dini dürtüleri avlarlar. Takipçileri devlet başkanını "koruyucu ilah" statüsüne yükseltir, onu tanrıların yerine geçebilecek ve herkesin aradığı cennetsel faydaları sağlayabilecek biri olarak görür. Bu tür uygulamalar, çocuklarda otoriter, rol model bir ebeveyne karşı doğuştan gelişen bir ihtiyacı tatmin eder.
İnsanların Uyumlu Olma ve Bir Gruba Dahil Olma Baskısı
I. Dünya Savaşı sonrası Almanya, bazı insanların neden tiranları örnek aldığını anlamak için harika bir örnektir. Kısa ömürlü Alman demokrasisi Weimar Cumhuriyeti 1918'den 1933'e kadar varlığını sürdürdü. Özellikle ekonomik ve sosyal koşulların kötüleştiği bir dönemde, hizipçilik, siyasi kutuplaşma, aşırı gruplar, kendini mağdur gösterme, kindarlık, toplumsal günah keçisi ilan etme ve bir grubun "şeytani bir güce" dönüştüğü iklimler önemlidir. Bu duygular, Almanya'nın tüm sorunlarının tek sorumlusunun Yahudiler olduğu düşüncesini, yani "sırtından bıçaklanma" safsatasını körüklemeye yardımcı oldu.
Böyle bir ortamda bir vatandaş hangi fraksiyonu destekler? Kesinlikle dışlanan grubu değil. Diktatörleri popüler bir grubun lideriyle kıyaslarsak, herkesin desteklemek istediği okuldaki popüler çocuğa çok benzediklerini görürüz. Otokratın yanında yer almak, ezilen azınlık yerine güçlü çoğunluğa katılmaktır.
Dahası, her sosyal kulüpte olduğu gibi örgüt üyeleri üzerinde büyük bir baskı vardır. Bir gruptaki sosyal konum ve otoritenin yaygınlığının yanı sıra gruptaki insan sayısının da daha yüksek bir itaat oranına (tüm bir siyasi parti veya ulus gibi) katkıda bulunduğu açıktır. Pol Pot gibi komünist tiranların aileleri tahrip etmeye ve onların yerine partiyi geçirmeye çalışmasının nedeni budur. Kızıl Kmerler tüm Kamboçyalılardan sadece Angkar Padevat'a inanmalarını, itaat etmelerini ve saygı göstermelerini istemişti; Angkar Padevat herkesin "annesi ve babası" olacaktı.
Bir Diktatörün İlk Dönem İşaretleri
İnsanların tiranları desteklemesine neden olan diğer bazı faktörler de tartışılmaktadır. İnsanların "en parlak tüylere sahip tavus kuşunu takip etme" yönündeki iç karartıcı ve ilkel eğilimi, insanları kendilerine üstünlük yanılsaması veren lüks, dikkat çekici yaşam tarzları olan ünlülere çeken şeydir. Bir de insanların şiddet yanlısı, zalim ve suçlu kişileri örnek aldığı, çünkü onlar aracılığıyla kuralları çiğneme hayallerini gerçekleştirebildikleri, son derece rahatsız edici "sınır aşan davranışlara hayranlık" eğilimi var. Bununla birlikte, bazı bireyler saflık nedeniyle tiranları desteklemekte, daha temkinli ve mantıklı olmaları gerekirken başkalarının en iyisine inanmaktadır.
Bu son noktanın bir sonucu olarak, insanların diktatörlere saygı göstermesinin üçüncü ve son nedenine ulaşıyoruz: Cehalet ve/veya eleştirel düşünememe. Yükselen bir demagogun tehlikelerini sadece yüksek eğitimli insanlar tespit edebilir diye bir şey yok; daha ziyade, tarih konusunda bilgili olan ve siyasi retorik, sahte haberler ve diğer medya saçmalıklarıyla kolayca saptırılmayan bir nüfus, bir tiranın belirtilerini daha iyi tespit edebilir.
Bunun olumlu bir yorumu, sığ düşünce eğiliminin, insanların tiranları desteklemesinin (bu yazıda listelenen birçok neden arasında) daha kolay düzeltilebilen nedenlerinden biri olduğudur. Son 15 yılda dünya genelinde otokratik hükümetlerin sayısının arttığını söylemek ne abartı ne de uydurmadır. Sonsuza dek susturulmamak için gözünüzü dört açın ve sesinizi yükseltin.
